YUSUF YAVUZ / AÇIK GAZETE – İklim krizi ve virüslerden kaynaklanan küresel salgınlar içilebilir suyun önemini tüm dünyaya bir kez daha anımsatırken kuraklık tehdidi altındaki ülkelerden biri olan Türkiye’de nehirler enerji üretimi için 49 yıllığına özel şirketlere tahsis edildi. ABD ise yalnızca 2020’de 69 barajını yıktı. Bunun gerekçesi ise nehirlerin doğal akışının daha çok yarar sağlıyor olması…
Dünyanın en çok baraj inşa eden ülkesi olan ABD’de nehirlerin doğal olarak varlığını sürdürebilmesinin daha fazla yarar sağladığının anlaşılmasının ardından dev barajlar birer birer yıkılıyor. Ülkedeki nehirlerin korunması için yaklaşık 50 yıldır çalışmalar yürüten ‘American Rivers’ adlı sivil toplum kuruluşu, 2020 yılında 69 barajın kaldırıldığını açıkladı. Yaklaşık 300 bin destekçisi olan kuruluşun açıklamasında hiçbir şeyin barajı kaldırmak kadar bir nehri geri getiremeyeceğine işaret edilerek geçtiğimiz yıl en fazla baraj yıkılan eyaletlerin sırasıyla Ohaio, Massachusetts ve New York olduğu belirtildi.
Amerika Birleşik Devletleri geçtiğimiz yüzyılda dünyanın en çok baraj inşa eden ülkesiydi. Ancak doğal yaşamı olumuz etkileyen barajların neden olduğu sorunlar son yıllarda barajların kaldırılarak nehirlerin restore edilmesini gündeme getirdi.
‘NEHİRLER OLMADAN HAYATTA KALAMAYIZ’
Merkezi Washington D.C.’de bulunan Amerikan Nehirleri (American Rivers) adlı kuruluş, 1973 yılından bu yana ülkedeki nehirlerin ve su kaynaklarının korunması için çalışmalar yürütüyor. “Nehirler olmadan hayatta kalamayız” sloganıyla koruma çalışmaları yürüten kuruluşun 300 bin destekçisi bulunuyor. Destekçilerin bağışlarıyla finanse edilen projeler kapsamında büyük nehirler üzerinde inşa edilmiş olan barajlar yıkılarak doğal ekosistemin yeniden canlanmasına katkı sağlanmaya çalışıyor.
YOK OLAN SOMONLARIN GERİ GELMESİ TÖRENLERLE KUTLANIYOR
Barajları yüzünden Colorado nehrinde yok olan somonların restorasyon çalışmalarının ardından yeniden geri gelmeye başlaması törenlerle kutlanıyor. Nehirlerin yaşam için sağladığı yararların sürmesi doğal akışının korunabilmesine bağlı. ABD’de ülke nüfusunun üçte ikisinin içme suyunu nehirlerden sağlıyor olması, konuyu çok daha önemli kılıyor.
BARAJLAR VE KİRLİLİK TEMİZ İÇME SUYU ÖNÜNDEKİ EN BÜYÜK ENGEL
American Rivers’in nehir ve tatlı su ekosistemlerine yönelik sürdürdüğü koruma çabalarının temelinde barajların kaldırılması yer alıyor. Ülkenin dört bir yanındaki nehirlerin barajlarla depolanması ve kirletilmesi temiz ve sağlıklı içme suyuna erişimin önündeki en önemli engellerin başında geliyor.
‘BARAJLAR BALIKÇIĞI BİTİRDİ, NEHİR EKOSİSTEMLERİNİ BOZDU’
“Tüm canlıların nehirlere ihtiyacı vardır ve şu anda nehirlerimizin bize hiç olmadığı kadar ihtiyacı var” görüşünü savunan ve bugüne kadar 200’ün üstünde barajın kaldırılmasını sağlayan kuruluş, ülkedeki barajları şöyle tanımlıyor: “Barajlar topluma fayda sağlarken aynı zamanda nehirlere de ciddi zararlar verir. Barajlar balıkçılığı bitirdi, nehir ekosistemlerini bozdu ve ülkemizin neredeyse tüm nehirlerindeki rekreasyon olanaklarını değiştirdi. Bugün, bir zamanlar bir topluluğun geçim kaynaklarının merkez üssünde bulunan birçok baraj artık eski, güvensiz veya artık amaçlarına hizmet etmiyor.”
2020’DE 23 EYALETTE TOPLAM 69 BARAJ YIKILDI
Amerikan Nehirleri kuruluşunun yaptığı açıklamaya göre 2020 yılında ülke genelinde yıkılan baraj sayısı ise 69 oldu. Buna göre 23 eyalette yürütülen baraj yıkımı ve nehir restorasyonu çalışmaları kapsamında geçtiğimiz yıl Ohaio’da 11, Massachusetts ve Newyork’ta ise 6’şar baraj yıkıldı.
GÜNCELLİĞİNİ YİTİRMİŞ BARAJLAR GÜVENLİK SORUNU YARATIYOR
Amerikan nehirleri üzerinde inşa edilen 90 binden fazla barajın akarsu ekosistemlerini bozduğuna dikkat çekilen açıklamada, “Barajlar, balıklara ve vahşi yaşam alanlarına ve ekosistem sağlığına zarar veriyor ve topluluklar için güvenlik riskleri oluşturabilir. Michigan’daki Edenville Barajı’nın Mayıs 2020’deki başarısızlığı (taşkını), yaşlanma tehdidinin en yüksek profilli örneğiydi, güncelliğini yitirmiş barajlar kamu güvenliği sorunlarına yol açtı” denildi.
BARAJ YIKIMI VE NEHİR RESTORASYONUNDA 126 BİN KİŞİ ÇALIŞIYOR
Su altyapısına ve nehir restorasyonuna yatırım yapmanın istihdam yaratarak ekonomiye de katkı sağladığına değinilen açıklamada, “Örneğin, Kuzey Carolina Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, ekolojik restorasyon sektörü doğrudan ulusal olarak yaklaşık 126.000 işçi çalıştırıyor ve dolaylı olarak başka bir 100.000 işi destekleyerek, her yıl ekonomiye 25 milyar dolar katkıda bulunuyor” bilgisine yer verildi.
KONGREDEN NEHİRLER İÇİN 500 MİLYAR DOLAR AYIRMASI İSTENİYOR
Öte yandan ABD’nin yeni Başkanı seçilen Biden döneminin ilk 100 gününün nehirler ve temiz su açısından öncelikli olması için çaba harcayan kuruluş, nehirlere ve içme suyuna yönelik tehditlerin sürdüğüne işaret ederek bir kampanya başlattı. Kongre’ye önümüzdeki 10 yıl içinde nehirler ve temiz su için 500 milyar dolar yatırım yapmasını öneren Amerikan Rivers’ın, barajların kaldırılmasına öncelik verilmesi gerektiği vurgulanan kampanya çağrısında şöyle denildi:
ABD’DE MİLYONLARCA İNSAN TEMİZ SUYA ERİŞEMİYOR
“ABD’de milyonlarca insan temiz, güvenli ve uygun fiyatlı suya erişimden yoksundur. ABD’de değerlendirilen suyollarının yüzde kırk dördü balık tutmak ve yüzmek için fazla kirlenmiş durumda ve Kuzey Amerika’daki tatlı su türlerinin yüzde kırkının nesli tükenme riski altında. İklim değişikliği, daha şiddetli kuraklık ve seller getiriyor, ülke genelinde su kaynakları üzerinde yoğun baskı oluşturuyor ve orantısız bir şekilde siyah, Latin ve yerli toplulukları etkiliyor. Biden-Harris yönetimi, adalet, ekonomi, halk sağlığı ve iklim değişikliği gibi temel konulara odaklanacaklarını duyurdu. Nehirler bu sorunların her birinin üzerinden geçer ve topluluklarımızı ve milletimizi güçlendiren çözümlerin bir parçası olabilir. Bu nedenle, yeni yönetimin ilk 100 gününü Nehirler için 100 Gün olarak ilan ediyoruz.”
TÜRKİYE BARAJ BOYU YA DA NEHİRLERE DÖKÜLEN BETONLA ÖVÜNÜYOR
ABD nehirlere kelepçe vuran barajları yıkarken Türkiye’de ise inşa edilen barajların gövde yüksekliği ya da kullanılan beton miktarı övünç kaynağı olarak görülüyor. Dünyanın terk ettiği bir enerji modeli olan HES’lerle nehir havzalarına büyük zararlar verilen Türkiye’de baraj projelerinin neden olduğu ekolojik ve ekonomik sorunların bütüncül bir analizi ise henüz yapılabilmiş değil.
BAKAN PAKDEMİRLİ: ‘SON 18 YILDA 600 BARAJ İNŞA ETTİK’
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, 23 Ocak 2021 tarihinde Diyarbakır’daki baraj açılışları nedeniyle yaptığı açıklamada, “Son 18 yılda 600 baraj inşa ettik, 1,8 milyon hektar araziyi suya kavuşturduk. Son 2,5 yılda Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’yle de 72 baraj, 80 gölet ve bent, 225 sulama tesisi, 46 içme suyu tesisi, 45 HES başta olmak üzere toplam 973 tesisi hizmete aldık” ifadelerini kullanmıştı.