29 Mayıs Cuma günü, İstanbul halkı, İstanbul’un fethini kutladığı sıralarda, tiyatroseverler
İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda 17 aylık alacakaranlık kuşağı sona ererek, kurumun yeni bir kadın genel sanat yönetmenine kavuşmasını kutluyorlardı! Üstelik bu genel sanat yönetmeni bu kez yüksek öğrenim sahibi, bu kez iki yabancı dil bilen, bu kez konservatuar mezunu, bu kez sanatsal yeterliliği salt sanat dünyasında değil, idari makamlarda da tartışılmayacak, reji alanında ödüller almış Ayşenil Şamlıoğlu’ydu! 31 Mayıs günü de tiyatroseverler, bu kez Tiyatro Oyuncuları Derneği Başkanı Ulvi Alacakaptan’ın alaşağı edilmesi üzerine havalara uçtular, İstanbul’u yeniden fethettiler.
Gerek Al acakaptan, gerek Al kaya, aslında vizyonları geniş kişilerdi. Çok kritik bir dönemde, çok önemli koltuklarda oturdular. Ancak bilgilerini, donanımlarını sanat ve sanatçı için değil, koltuklarını sağlamlaştırmak için kullandılar. “İktidar için her yol mübahtır” diye düşündüler ancak iktidarlarını sağlamlaştırmak uğruna kullandıkları silahlar, onlara geri döndüğünde “demokrasi havariliğine” soyundular. Türk Tiyatrosu’nun sorunlarını, ülkenin sorunlarından ayrıştırmak tabi ki, düşünülemez. Demokrasinin değerini ona sahip olduğumuz bilmek gerekir. Demokrasiyi yitirdiğimiz zaman, demokrasi özlemi çekeceğimiz aşikardır. Alkaya’nın deyimiyle keskin bir virajdan döndüğümüz günlerde, bu stratejik noktalarda oturan kişilere mercek tutmak her aydının vicdan borcu, her tiyatrocunun sorumluluğudur.
Bu sorumluluk duygumla, onlara demokrasinin verdiği hakları, baskıcı bir rejime çeviren alacakaranlık kuşağı karakterlerinin zamanında bulundukları makamlarda demokrasi kültürü, sanatın özerkliği, sanatçının özgürlüğü, özgür üretimine hiçbir katkıda bulunmadıklarının altını kalın çizgilerle çizmek isterim.
Alkaya, Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu’nun yıktırıldığı , ülkenin üzerinde sansür tehlikesinin hortladığı (Darwin yasak, karikatür çizmek problem, üniversitelerde düşünce özgürlüğü darbe almış, medyada yazarlar taraflandırılmış), tayinlerin, atamaların, kadrolaşmaların her alanda politize edildiği bir dönemde Şehir Tiyatroları gibi köklü bir kuruma, Alacakaptan ise oyuncuların setlerde 24 saat köle gibi çalıştırıldığı, set çıkışlarında işçilerin yorgunluktan trafik kazalarına kurban gittiği , oyuncuların sendikal haklar için örgütlenmeye çalıştıkları, politizasyon ve örgütlenme ihtiyacı duydukları, Yaman Tarcan’ların işsizlikten intihar ettiği bir dönemde Tiyatro Oyuncuları Derneği gibi önemli bir sivil toplum örgütünün başına geçmişti.
Soyadlarındaki al takısını, kısa zamanda al acakaranlık kuşağına çeviren ve koltuk kavgası uğruna, sanatla politikayı birbirine karıştıran, politik ilişkileri mübah sayan alacakaranlık kuşağının iki kadim dostu, alaşağı edildi, ancak bu kez her nedense, herkese, her keseye gerekli olan demokrasinin cilvelerine başvurmaya çalıştılar.
Alacakaptan soluğu noterde alarak, kendisinin alaşağı edildiği görev değişiminin yasal olmadığını , Amerikanın parmağının (!) işe karıştığını ve alaşağı edildiği günde elektriklerin kesildiğini (!) söyledi.Alkaya ise, tiyatroda özerklik söylemlerine başvurarak, demokrat tiyatro eleştirmenlerine bile arkasından ağıt söyletmeyi başardı. 2006 yılından bu yana özerklik söyleminin içinde olan ve bu konuda parmağını kıpırdatmayan Alkaya’nın, koltuğu kaybettikten sonra özerklik havariliği yapmasını samimi bulmuyorum! Koltuğu işgal etmek için İstanbul Belediye Başkanı ile bir Ramazan Günü, Sultanahmet’te gizli gizli buluşan, o zamanın çiçeği burnundaki sadrazamı, bugünün devrik sultanlığını bir antidemokratik sürgün hikayesine dönüştürerek, yeni bir öykü kahramanına dönüşmek istiyor olabilir! Ancak, bu yazıyı okuyanlar, tarihte alacakaranlık kuşağından aydınlığa geçmenin pek kolay olmadığını
bilmelidirler. Alkaya, belki Cumhuriyet ya da Birgün gibi saygın gazeteler aracılığıyla bilgi kirliliği yaratmak peşinde olabilir, ancak kendisi tarihe karşı sorumludur. Kaldı ki, Şehir Tiyatroları üzerinde oyunlar oynadığını iddia ettiği Kenan Işık’ın, ışık saçıp saçmadığı tabi ki tartışılır. Ama Kenan Işık’ı, alacakaranlık kuşağına çeken, başkana sanat danışmanı olarak öneren kişi Orhan Alkaya’nın kendisidir! Başkası değil!
Şehir Tiyatrolarının 2005 yılında Belediye’nin katma bütçesinden çıkartılarak, genel bütçeye geçirilmesi sonucunda, tiyatro yönetiminin eli kolu her anlamda bağlanmıştı. Belediyenin genel bütçesiyle hiç uyuşamayan niteliklere sahip olan sanat kurumunda, sözgelimi bir peruk alımı, oje alımı, şampanya alımı gibi kalemler genel bütçede tanımlanmadığı için, bir oyuna aksesuar almak, belediyeye 300 tane çöp kamyonu almaktan daha zor hale gelmişti. Öyle ya, belediyeye bağlı başka hangi kuruma oje ya da şampanya alınırdı? Bu dönemde Mazlum Kiper genel sanat yönetmeniydi. Gala davetiyelerinde bile sanatçılar mazlum olmuştu!
Artık oyunların galalarında, çok gerekliymiş gibi, tiyatro müdürünün de imzası vardı.
Kiper’den Nurullah Tuncer’e geçen genel sanat yönetmenliği sırasında, sıkı muhalif Alkaya, yönetim kuruluna oy çokluğuyla tiyatroyu özerkleştirmek üzere görevlendirilmişti. Üç adet farklı yönetmelik üzerine çalışmalar yapıldı. Ancak belediye, (d) hiçbiri maddesini seçti. Belli ki, özerk tiyatro istenmiyordu. Yönetim kurulu kararları alındı, tiyatronun içinden yetkin ve duyarlı isimler toplantılar yaptılar. İçişleri Bakanlığı ve Başbakanlığa, özerk tiyatroyla ilgili talepler iletildi.
Özerk bir tiyatroyu kim istemez?
Ancak Alkaya’yı atarken başkana bağlı, görevden alırken özerk bir kurum henüz yaratılmadı!
Bir ülke düşünün ki, genel sanat yönetmenleri, mezarlıklar müdürleri gibi, tayinle göreve geliyor, birkaç ay sonra belediyenin danışmanıyla bozuşuyorlar, görevden alınıyorlar.
Bu durumu kim ister?
Özerk tiyatro çalışmaları sırasında arkadaşlarının haklarına sahip çıkması beklenen demokrat Alkaya, belki de Şehir Tiyatrosu’nu kurtarabilirdi. Ancak, muhalefette direnerek çözüm üretmek yerine, iktidarın çarkına elendi. Belediye Başkanı’na, Şehir Tiyatroları’nda özerklik için yürütülen onurlu mücadeleyi aktarmak yerine, sanırım ki, yanlışlıkla Sultanahmet Meydanı’nın özelliklerini anlattı. Şehir Tiyatroları gibi bir kalabalık bir kurumda oy farkıyla yönetici olmak ne demek? Aklaya, arkadaşlarının bu güvenini, onurlu bir biçimde taşımak yerine, iktidara oynadı.
Ardından Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu’nun yıkılması gündeme geldi. Tiyatroda yine saygın sanatçılardan oluşan 35 kişilik bir komisyon sadece iki toplantı yapmıştı ki, tiyatronun yıkılması durumunda buldozerlerin altına yatacağını söyleyen Alkaya, belediye tarafından (!)
genel sanat yönetmeni olarak atandı.
Ustalarının adını taşıyan tiyatro yıkılırken özerkliği filan unutan, en son 27 Mart 2008 Atatürk Kültür Merkezi’nde görülüp, o günden bu yana ortadan kaybolan, setlerde işçiler ölürken, 18 Mayıs’ta farklı düşüncelere ait yüzlerce kişi yürürken telefonları kapalı olan
İSTİŞAN ( İstanbul Şehir Tiyatroları sanatçıları Derneği) ‘nın sesi soluğu çıkmadı.
Orhan Alkaya, asaleten atanmış genel sanat yönetmeni Nurullah Tuncer’i koltuğundan indirirken ve 17 aylık genel sanat yönetmenliğinin 16.5 ayını halen geri dönme süreci mahkemede devam eden Nurullah Tuncer’in kadrosuyla uğraşmakla geçirirken, İŞTİSAN özerk tiyatroyu unutmuştu. En son, 15 yıl önce Gencay Gürün’ü koltuktan indirme konusunda faal olan İŞTİSAN’ın özerklikle ilgili yayınladığı son bildiriyi bu nedenle inandırıcı bulmadım. Bu derneğin genel kurulunda yedek üye seçecek kadar bile sayıda üyesi olmadığını biliyorum, ancak ben niceliği değil, tiyatro alanındaki saygın adlarını yani niteliklerini önemsediğim için, İŞTİSAN üyelerini, acilen gerçekçi memleket meseleleriyle uğraşmaya davet ediyorum.
Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu kuşkusuz daha iyisinin yapılması için yıkılmıştır. Ancak iyiniyetli başkan Kadir Topbaş, “tiyatrolar sadece alkıştan yıkılsın” rozeti taktığı halde, sihirli bir rantiyenin eli, tiyatroyu talan etti. Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu’nun tarihi aksesuarları çöpe atıldı, Türk Tiyatrosu’nun tarihi gözler önünde yok edildi. Şehir Tiyatrosu’nun genel belediye bütçesine geçmesiyle bir perukanın ne kadar zor alındığını bilenler, Bedia Muvahhit’in elbiseleri, perukları yok edilirken neredeydiler?
Başkanı bile aşan o sihirli güç, 9300 metrekarelik bir tiyatro sözü vermişti ve fakat amma ve lakin, bugüne kadar hiç kimse, birkaç ay sonra açılacağı iddia edilen tiyatronun nasıl bir şey olacağını bilmiyor, hayal bile edemiyor, hayal ne demek efendim, tasavvur bile edemiyor. 29 Ekim’de Muhsin Ertuğrul’da prömiyer olacaksa, herhalde o oyunun dekoratörüne, en azından sahnenin ölçülerini 28 Ekim gecesine kadar vermeyi akıl ederler. Dekoratörün yeni tiyatro projesini bilmesi önemli olmayabilir ama beni prömiyere çağıracaksanız, en azından 10 gün öncesinden haber verin, smokin diktireceğim!
Tiyatro dünyasının son şövalyeleri 27 Mart 2008’de yas tutarken, Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu önünde İstanbul halkı Alkaya’yı yuhalıyordu. Tiyatrolarının yıkılmaması için mum yakan, sessiz eylem yapan Şehir Tiyatrosu oyuncuları o gün her nedense yoktular.( Sayıları azdı diyelim, zaten Haldun Dormen’den Mücap Ofluoğlu’na kadar herkesin destek verdiği eylemleri yavaş yavaş pasif ve sessiz protestolara, bilgilendirme toplantılarına filan dönüştürerek kaygan zemini hazırlamışlardı. ) Alacakaranlık kuşağının başrol oyuncuları Ulvi Alacakaptan, aynı saatlerde Beyoğlu Belediyesi ile kol kola bir kutlama yaparken, Orhan Alkaya sözümona yeni açılan bir tiyatronun basın kahvaltısını aynı saatlere denk getirerek, hedef şaşırtmayı başarmıştı.
Görevden alındıktan sonra tiyatronun özerk olması için mücadele veren Alkaya’nın bu basın toplantısında başkanla ve belediye üyeleriyle çektirdiği fotoğraflar, uzun süre makamında baş köşeyi süslemişti.
Özerk bir tiyatroyu kim istemez?
Ancak gerçekçi olalım! Türk Tiyatrosu, Muhsin Ertuğrul gibi, şapkasını alıp giden prensip sahibi bir genel sanat yönetmeni yetiştirdi mi ki? Alkaya, görevden alındıktan sonra düzenlediği basın toplantısında, Yeditepeli Aşk sansürünü, Kenan Işık’a yükleyerek, o günden bu yana, danışmanla görüşmediğini ve görevden bu yüzden alındığını ima etmiş.
Bu oyunla ilgili ilk yazıyı utana sıkıla yazmış ve hem Kenan Işık’ın, hem Alkaya’nın sansürdeki payını gayet net biçimde tanımlamıştım. Alkaya’nın sansüre kılıf uydurmak için bir oyuncuyu makamına çağırarak, “rapor al ya da dizi çek, ortadan yok ol, oyun kalksın” dediğini de belirtmiştim. Hadi hepsinin yanlış olduğunu farz edin. Alkaya’ya,
o tarihte, Muhsin Ertuğrul gibi şapkasını alıp gitmek yaraşmaz mıydı?
O tarihte böyle onurlu bir davranışa imza atsaydı, özerk tiyatro söylemleri tabi ki inandırıcı olacaktı. Kaldı ki, üç ay boyunca emek verdiğim ve devletin bütçesiyle hem cep tiyatrosu, hem geniş sahne için iki dekor yaptırtılan “Geçmişten Gelen Kadın” adlı oyunu, galası bile yapılmadan, 11 temsilde salt şahsi nedenlerden dolayı kaldırdığı halde, kendisinin görevden alınmasına ilk ben isyan edecektim.
Ama Alkaya, şapkasını almak yerine, şapkanın arkasında gizlenmeyi seçti. Yahya Kemal gibi bir büyük ozanın 10 yıldır sahnelerde okunan dizelerini yasaklattı.
Yeni genel sanat yönetmeni Şamlıoğlu, Habertürk Gazetesine verdiği röportajda, Yahya Kemal ya da Yeditepeli Aşk sansürüyle ilgili bilgi sahibi olmadığını söylemiş. Şamlıoğlu, akıllı ve politik bir kişidir. Sadece tiyatroyu düşünür. Akşam tiyatroya yenilik getirmek için yatar, sabah bu düşünceyle uyanır. Bu açıklamasının polemikten uzak durmak için yapılmış olduğuna inanmak istiyorum. Eğer sokaktaki simitçinin bile üzüldüğü sansürü takip etmemişse ve bu görevi de kurumun gerçeklerini bilmeyerek kabul etmişse , Allah kolaylık versin! O zaman yenilik yapmak yerine, o da pek yakında alacakaranlık kuşağına katılacaktır.
Peki neydi alacakaranlık kuşağının karanlık öğeleri?
Tiyatronun yıktırılması, oyunların sansürlenmesini sağır sultan duydu. Alacakaranlık kuşağının diğer öğesi ise belediye ile kol kola vererek, sanatçılara aşı kampanyasının başlatılmasıydı!
Bir sanatçının bir diğerine cız yapması ne acı bir şeydir değil mi? Hele hele iğneci tutarak?
Bu aşı kampanyasında ilk önce arkadaşım Hülya Karakaş yaralandı. Ancak o kadar çetin cevizdir ki, kendisini nasıl koruyacağını çok iyi bilir. Hülya, kendisine yakıştırılanın aksine (!) internet polemiklerine filan girmedi, yasal yollara başvurdu. Sanırım olumlu sonuçları pek yakında kamuoyuyla paylaşacaktır. Hülya, salt muhalefet yaptığı için, hakkında soruşturma açıldı. Bunun yasal olmadığını söyleyince, disiplin kuruluna verildi. Oysa Orhan Alkaya bir dönem muhalefet yaptığı ve basına bu yönde demeç verdiği için Kültür İşleri Daire Başkanlığı, kendisi hakkında soruşturma açmış ve sanat camiası olarak hepimiz bu yakışıksız davranışı ayıplamıştık.
Hülya, tiyatronun işleyişiyle ilgili bir yazı yazdı, basına demeç verdi ya, bu kez Aklaya tarafından disiplin kuruluna sevk edildi!. “Vay sen nasıl üstlerine hakaret edersin” diyerek meslektaşını disipline verdi ve özerk olmasını istediği kurumda bir ilki başlattı! Sen demokrat adamsın. Ne demiş Hipokrat? “Meslektaşlarım kardeşlerimdir”. Hadi o kadar ileri gitmeye gerek yok, meslektaşın, düşmanın da olsa, al karşına bir konuş. Üstelik altında koltuk da var. Tadını çıkarta çıkarta işkenceci polis, iğneci baba rolü oyna.
Ancak, görevden alındığı zaman özerk tiyatro isteyen Alkaya, Karakaş’la, belediye temsilcilerinin önünde hesaplaşmayı yeğledi. Hülya’yı öyle bir disiplin kuruluna sevk etti ki, içinde sadece, metrobüs şoförü yok. Tiyatronun iki sanatçı temsilcisi dışındaki herkes belediyeden gelmiş!
Yahu sevgili Alkaya, zaten Hülya’ya cezayı dayamışsın. Galası yapılmadığı halde saygın eleştirmenlerden güzel eleştiriler alan oyunu, Hülya ile husumetin uğruna Muhsin Hoca’nın aksesuarları, Bedia Hanım’ın peruklarıyla birlikte çöpe atmışsın! Meslektaşını hedef göstermek” sana yaraşır mı? Bunu ben Hipokrata nasıl açıklarım? Kaldı ki, disiplin kurulunda “suç yoktur” diye karar çıkıyor, sen karara güvenmediğini söyleyerek, ara kararları istiyorsun, yani bağımsız yargıyı (!) da etkiliyorsun, ortalığı Ergenekona çeviriyorsun.
Yahya Kemal sansüründe beni şerefsizlikle suçluyorsun. Bunun üzerine Toron Hoca ve Engin Uludağ Hoca’dan özürler dileyerek, belgelendiriyorum. Bu kez de kulise sızan “bir fare var” diyorsun! Tasarımcı Rıfkı Demirelli, “fare filan yok, tiyatroya sıçanlara karşı ben varım” diyor, Rıfkı Demirelli’yi yine belediye yetkililerinin bulunduğu bir yönetim kuruluna çağırtıyorsun! İğnenin ucunu gösteriyorsun. Nerede kaldı özerklik? Hanimiş benim özgür tiyatrom?
Rusya’da Muhsin Hoca’nın tiyatrosunu temsil edeceksin. Köklü bir kurumun
yöneticisisin. Senin yöneticilik yaptığın tiyatro oralara davetler alıyorsa, Muhsin Hoca’nın zamanında ısrarla ve inatla Shakespeare oynamasındandır. İngilizlerin Türkler Shakespeare oynuyor diye çizdiği ırkçı karikatürü hatırlasana. Ardından hem Kenan Işık, hem Nurullah Tuncer, tiyatronun uluslararası diyaloglarını geliştirdi. Ben Moskova’yı görmedim, Çehov’un Üç Kızkardeş’inden dinledim ama muhtemelen onlar da yalancıdır! Moskova’nın tarihi yerleri zengin, barları, restoranları şahaneymiş! Ama Moskova ne kadar güzel olursa olsun, senin tiyatron oyun oynarken, tiyatronun genel sanat yönetmeni olarak ortada olmak yaraşmaz mı sana? Sen yoksun, yerine belediyenin atadığı kişiyi gönderiyorsun. Hadi yerine bir sanatçıyı göndersen neyse ama hani özerk olup, belediyeyi sanat ve zanaat işlerine bulaştırtmayacaktık?
Turne dönüşü ilk iş olarak, bu durumu sorgulayan Melahat Abbasova’yı alacakaranlık kuşağına kurban ediyorsun.Tiyatro zor bir virajdan geçerken, sen, seni seven ya da sevmeyen, her sanatçıyı korumak zorundayken, bir sanatçını daha belediyeyle karşı karşıya getiriyorsun!
Genel sanat yönetmenliğine projelerinle gelmiştin. Sanatsal vizyon ve estetiği tartışmak, bana yaraşmaz. Her sanatçının gönlünde farklı bir aslan, farkı bir repertuar anlayışı, farklı bir estetik yaklaşım yatar. Kaldı ki, bu kadar sorunlu bir yapıda 17 ay gibi kısacık bir dönemde koca bir repertuarı tartışmak hiç gerçekçi olmaz.
Orhan Alkaya, halkın vergilerini son derece güzel biçimde değerlendirdi, her hafta yeni bir oyun çıkartmayı, gala yapmayı başardı, Doğal olarak bu kadar seçenek arasından , birkaç tane iyi de çıktı. Kurum “Maskeliler” ile ödül almanın onurunu yaşarken, maskesi düşmeden şapkasını alıp gitseydi, Türk Tiyatro tarihine tiyatro yıkan, oyun makaslayan, meslektaşlarını cezalandıran kişi olarak değil, özerk tiyatronun özel insanı olarak geçecekti.
Umarım bu özelliğini ve güzelliğini basın toplantısında söylediği gibi, reji masasında kullanır.
Benim korkum, özerk olmayan kuruma tekrar genel sanat yönetmeni olmaya çalışması ya da karşımıza belediyenin sanat danışmanı olarak çıkıvermesidir!
