YUSUF YAVUZ / AÇIK GAZETE – Anadolu’nun ortasındaki Acemhöyük ile Acem coğrafyasındaki Hasanlu Tepe, insanın coğrafyayla kurduğu ilişkinin birbirinden uzakta ama birbirini tamamlayan iki farklı örneği gibi duruyor. Üretim araçları ve alışkanlıkları birbirinden farklı zamanlarda evrilse de Acemhöyük Hasanlu’da, Hasanlu Acemhöyük’te yaşıyor gibi sanki.
Hasanlu Tepe, Batı Azerbaycan’da bugünkü İran sınırlarında bir neolitik yerleşim. M.Ö 6. Yüzyıldan, M.S 3. Yüzyıla kadar sürekli olarak yerleşimin gözlendiği Hasanlu Tepe, Urmiye Gölü’nün güneybatısındaki verimli arazilerin üzerinde, Solduz vadisinde kurulmuş. İran’ın önemli arkeolojik alanlarından biri olarak bilinen Hasanlu Tepe’nin binlerce yıllık geçmişinin üzerinde bugün Hasanlu kasabası bulunuyor. İran’da Türk kökenli nüfusun yoğun olarak yaşadığı bölgede bulunan Hasanlu, burada yapılan kazılarda ortaya çıkarılan ünlü altın kase ve birbirine sarılmış halde bulunan ve arkeoloji magazininde ‘Hasanlu aşıkları’ adıyla anılan iki insan iskeletiyle ününü dünyaya duyurdu…
Hasanlu kasabasında yakın tarihte çekilmiş bir fotoğrafta, adeta neolitik dönemden bugüne süregelen yapı kültürünün izlerini taşıyan evlerin üzerinde hasat edilmiş buğday yığınları dikkat çekiyor…
Yakın zamana kadar bu manzara Anadolu’da buğday tarımının yoğun olarak yapıldığı pek çok kırsal yerleşimin de alışılmış görüntülerinden biriydi…
İran’daki Hasanlu’dan, Anadolu’nun ortasına, Aksaray’daki Hasan Dağı’na bakan düzlüklerde kurulu bir başka arkeolojik yerleşime uzanıyoruz…
ASURLU TÜCCARLARIN GÖRKEMLİ KENTİ PURUŞHATTUM
Anadolu’da Asur ticaret kolonileri kurulduğu dönemde adı ‘Puruşhattum’ olan, daha sonra ise Acemhöyük olarak anılan arkeolojik alanın ilginç bir öyküsü var. Eski Tunç Çağından itibaren gelişen, Asurlu tüccarların Anadolu’da ticaret kolonileri kurduğu dönemde ise en parlak günlerini yaşayan Acemhöyük’te 12 ayrı kültür katmanı tespit edilmiş. Höyükte yapılan kazılarda ortaya çıkan 50 odalı saray, çivi yazılı tabletler, altın süs eşyaları görkemli geçmişin izlerini taşıyor. Hitit ve Akad yazıtlarında Puruşhattum olarak anılan Acemhöyük’teki yaşam, binlerce yıllık bu birikimin üzerinde bugün de olanca akışıyla sürüyor…
HOY’DAN GETİRİLİP BÖLGEYE YERLEŞTİRİLEN TÜRKMENLER
Acemhöyük’ün bu adı almasının öyküsü ise kısaca şöyle: Yavuz Sultan Selim’in 1514’te çıktığı Çaldıran Seferi sonrasında, İran Azerbaycanından bölgeye getirilen gruplardan üç Türkmen obası, höyüğün eteklerindeki arazilere yerleştirilmiş. Bugün İran sınırında bulunan Hoy kentinden getirilerek bölgeye yerleştirilen Türkmenlerin geldiği coğrafyaya ithafen bir zamanlar Asurluların kurduğu yerleşimin adı önce Bulargi, daha sonra ise ‘Acemhöyük’ olarak anılmaya başlamış.
ACEMHÖYÜK VE HASANLU TEPE ARASINDAKİ BENZERLİK
1928 yılında kasaba olan Acemhöyük, bugün 1980’lerdeki yer adları değiştirme furyasına kurban giderek Yeşilova adını almış. Aksaray il merkezine 20 kilometre mesafedeki Acemhöyüğün üzerinde kurulan Yeşilova’nın çehresi, 1970’li yıllara kadar İran’daki Hasanlu kasabasına öylesine benziyor ki. Neolitik dönemden kaldığı izlenimi uyandıran evleri, evlerin üstünde yığın yığın buğday sapları ve bozkır coğrafyasının ortasındaki bu kasabanın bittiği yerdeki ufuk çizgisinin altında sıra sıra kavaklar; tıpkı bugünün Hasanlu kasabasındaki gibi…
HACIBEKTAŞ, GEYİKLİ BABA VE ABDAL MUSA’NIN YURDU
Hoy kenti, Urmiye Gölünün kuzeyinde yer alıyor. Hasanlu Tepe ile aralarında Urmiye Gölü var. Hoy, Hacı Bektaş Veli, Abdal Musa Sultan ve Geyikli Baba gibi Anadolu aydınlanmasının en önemli inanç ve kültür önderlerinin de geldiği kent olarak biliniyor. 13. Yüzyılda Aksaray çevresinde yaşayan ve Yunus Emre’nin hocası olarak bilinen Tapduk Emre de Moğol baskısı artınca Horasan’dan gelip bu topraklara yerleşmiş.
BİRBİRİNDEN UZAKTA, BİRBİRİNE YAKIN İKİ KADİM KENT
Anadolu’nun ortasındaki Acemhöyük ile Acem coğrafyasındaki Hasanlu Tepe, insanın coğrafyayla kurduğu ilişkinin birbirinden uzakta ama birbirini tamamlayan iki farklı örneği gibi duruyor. Üretim araçları ve alışkanlıkları birbirinden farklı zamanlarda evrilse de Acemhöyük Hasanlu’da, Hasanlu Acemhöyük’te yaşıyor gibi sanki. Bu ırkların değil, coğrafyanın yarattığı insanlık kültürün fotoğrafıdır. Anadolu bu yüzden yeryüzünde tamamen keşfedilmemiş son kıtanın adıdır…
Acemhöyük Fotoğrafları: (Prof. Machteld Johanna Mellink arşivi)
21904700cookie-checkAnadolu’da bir Acemhöyük, Acem diyarında bir Türk köyü…