Olaylar ve kişiler süreç içinde unutulur gider. Bu sosyolojik olgu her toplumsal grupve faninin yaşadığı kaçınılmaz bir gerçektir.. Unutulma; görece bir kavram olan ‘önem’‘önemli’kapsamında ,yaşantımızda büyük yer tutan, vazgeçemediğimizi sandığımız kişi ve olayları daiçerir. Kimini onutmak; uzun ve özlem dolu dramatik surecin sonucunda olurken, kimi kişilerin yaşantımızdaki varlığı; ucu kırık kursun kalemle zoraki çizdirilmiş silik bir çizgi gibi kendini hiç göstermez. Bizim için var olmadıkları gibi yoklukları da yoktur. Toplum , hergün karşısında gördüğu kişiyi, işkal ettiyi makam üzerinden değerlendirirken, toplum hafızasına kazılı yazılı olmayan tarihsel birikimleri gösterge kullanarak; okişiyi yargılar. Toplum sağduyusu,değişikyönlerden‘tartığı’ kişinin; üzerinde oturduğu makamı sırtlayabilecek, gerek ekinsel ,gerekse politik yetkinlik açısından yeterli kıratta görmediğinde , sizin ve benim gibi sıradan insanlar olarak ilgili kişiye hiç birşekilde kişisel hüsümet gütmeden ‘Bu kim’?‘Buraya, bu makama gelebilmek için ne tür özellikleri var’?‘Bu ünvanı kazanması için taşıması gereken liyakatlere sahipmidir’? gibi soruları dillendirerek sorgulamaya başlar. Bu sorgulamanın yanıtları olumsuz yada en hafifinden zihinlerde küşkü uyandıracak bir şekil aldığında, analizler devreye girer. Yapılan çözümlemelerde ; söz konusu kişinin aslınde o yerin adamı olmadığı, anlaşıldığında;‘Peki; o zaman nasıl olmuşta orada’ ? ‘Onun orada olmasını sağlayan kişi yada unsurlar neler’? ilave soruları çıtlattırılmaya başlar. Sorulara verilebilecek bütün yanıtlar – dolar dolaşır– sayfalar uzunluğunda açıklamaları, ağızlar dolusu sözleri bir tek tümceye indirgeyen özetinte özeti bir deyime evrilir. Artık o aşamadan sonra olayın kaynağı ‘tarihsel vaka’ ve ‘kahramanı’ hiç bir anlam ifade etmez. Onlar belki de hiç bir zaman anımsanmıyacak şekilde tarihin tozlu sayfalarında hiçliğin derin sularında boğulurlar.
Deyimler;dünyadaki bütün dillerin, karmaşık olayları açıklamak için kullandığı kestirmesinden en dahiane çözümlerdir.
‘Bob’s your uncle’(1)İngilizcedebunaverilebilecekenmeşhurörnektir. Bizdeki;‘Dayınkim? ‘Neyibildiğindeğilkimibildiğinönemli’‘İşlertıkırında’söylemlerinedenkdüşer.
BaşbakanRobert Gascogne –Cecil(2)engözdeyeğenini (Arthur Balfour) iktidardaolduğudönemlerdedeğişiküstdüzeykamugörevlerineatar. Arthur Balfourgörevlendirildiğikamuhizmetlerindehiçtebaşarılıperformanssergiliyemiyecektir. Atandığıgörevlerde‘Burayanasılgelmiş’, ‘Nasılbugörevetayinolmuş’sorularıylainsanlarınsorguladıklarıbirkişilikolur.
Arthur Balfour’ un atandığıgörevlerdenbiride ‘İrlandaBakanlığıdır’ Birgünbakanlarkurulusonrasıkabinearkadaşlarıylayaptığıayaküstüsohbette‘Amcam Bob’ un dediği’gibibirtümcekurması, ‘Bob’s your uncle’ a evrilmiş ; üzerindenyüzyılıaşan zaman geçmesinerağmenbizlereenkestirmesinden ; kayırmacılığı , benimadamım , yeğenim, bizdenbiri , dayımsaptamalarınıenkestirmeşekildegünümüzekadartaşıyanbirdeyimolarakgelmiştir.(3)
- Shakespeare İngilizdilinintartışmasızenbüyükyazarıkabuledilir. W.S’nin İngiliz diline bilinen katkılarıyazdığı tiyatro oyunları veşiirlerdir (sonnet). W.S’in İngiliz diline bilinen bu katkıları yanında pek bilinmeyen katkısı; İngilizceye kazandırdığı yüzlerce yeni kelime ve özellikle deyimlerdir.W.S in dile ekledigi yeni kelime ve deyimler ‘eğitim dilinde’ halen zengin bir şekilde kullanılır.
Ben artık Türkçe’ nin de kendi W.S’ ni yaratması gerektiğini düşünüyorum.Türkçeye yüzlerce yeni kelime ve özellikle deyimler kazandıracak yerli bir W.S lazım. Ben, ürettiğim ilk deyimle bu rol’e soyunuyorum. Bu yazı aracılıyla Türkçeye eklediğim deyim;‘Kayınpeder Lider’ . ‘Bob’s your uncle’ ın yerini tutar mı ?….. Bence tutar . Bu yeni deyimin bazı yöresel söyleniş farklılıkları tabi ki olacaktır. Örnek olarak;Tophaneli bitirim ağzı ‘Oğlum sana iş mi yok, kayınpeder lider’ gibi.
- Kazım Öztürk
- Bob senin amcan.
(2) Robert Gascogne –Cecil 1885-1892 ve 1895-1902 yılları arasında başbakanlık yapmıştır.
(3)İngilizcedekullanılan Nepotısm kelimesiNephew(yiğen) kelimesindentüretilmiş hertürlügücünükullanarak , yakınlarına , çıkarsağlamakanlamınagelenbirkelimedir.