İSMAİL BAYER – Bu üçüncü toplantı. “Emek Tarihi Konfransları III”. Bu kez ele alınan konu ise, “Emek ve Cumhuriyet: Türkiye İşçi Sınıfı Tarihine Eleştirel Bakışlar. 1923 – 1980”. Geçtiğimiz hafta, 28 ve 29 Ekim’de iki gün devam etti. Düzenleyenler, Tarih Vakfı, TÜSTAV ve DİSK.
Genç bilim insanları, bazıları üniversitelerinden uzak kalsalar da çalışmalarını sürdürüyor ve emek tarihini tartışıyor. Yüksek lisans çalışmaları, doktora tezleri, makalelerinden, araştırma ve incelemelerinden, bu toplantının amacı çerçevesinde yapılan sunumlar. Araştırma bulguları. Geçmişde sendikalarda, siyasal oluşumlarda görev alanlar, tanıklıkları ile birlikte sunumlarında, geçmişi değerlendiriyorlar.
İstanbul, Eminönü, Tarih Vakfı’nın bir üst katı, Marmara Belediyeler Birliği’nin salonu, bu kez değişik konu ve konukları ile iki gün süren bu toplantıya ev sahipliği yapıyor.
Bu toplantı iki yılda bir yapılıyor.
Prof. Dr. Zafer Toprak, bir açılış konuşmasının boyutlarını çok aşan, konu alınan döneme ilişkin, çalışma ve bulgularından özetle, yeni bir değerlendirme ile başlangıç yapıyor. Sonra da adeta, gençlere buyrun, sizleri dinleyelim der gibi mikrofonu bırakıyor.
İki gün, tatil günü olmasına karşın salonda izleyiciler, sabahın 9.oo’undan akşamın 18.oo’ ine kadar, izliyor, soruyor, tartışıyor. Saat ve yer sınırı olmasa, tartışmaların biteceği yok gibi. Oturum başkanlarının işi zor. Sunumlar ve tartışmaların belli bir zaman dilimi içinde sonuçlandırılmasını da sağlayacaklar.
25 i aşan sunumlardan bazılarını, çok kısada olsa bilgi verme sınırları çerçevesinde, paylaşmaya çalışalım.
Hiç bilmiyordum. Yeni öğreniyorum ve ilk defa bilgi sahibi oluyorum. Stefo BENLİSOY, “Nevşehirli doktor, eğitimci, sendikacı: Doktor Arhangelos Gavril kimdir?” sorusunu yanıtlamağa çalıştı sunumunda, bazı fotoğrafları da göstererek. 19. Yüzyılda Anadolu Demiryolu Şirketi ve çalışanlarını da tanıtıyor. Bu çalışma, tamamlandığında bir kitaba dönüşür umarım.
“İmparatorluktan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde İşçiler, Memurlar ve Sendikacılar” başlığı ile gerçekleşen bu ilk oturumda, Marmara Üniversitesi’nden, Dr. Nurşen GÜRBOĞA’nın çalışmasını da çok ilginç bulduğumu peşinen belirteyim. “İstanbul Kent Tarihine Vapuran Bakmak. Şirket-i Hayriye İşçilerinin Yerleşim Örüntüleri. 1900-1945”. Haliç, Karaköy, Tophane sokaklarını, vapurlarda çalışanlarla, onların deniz dışındaki yerleşim yerlerinden bakmaya çalıştık. Adeta bir asır öncesine giderek.
II. Oturum, “1930’lar Türkiye’sinde Kadın İstahamı, İşçiler ve Mekan” konusuna ayrılmıştı. DİSK’den Özgün Millioğulları KAYA’nın, “İktisadi Devlet Teşekküllerinde Kadın İstaihdamı” sunumunda, Cumhuriyet’in ilk yıllarında kamu işyerlerinde kadın istihdamı ile işyerinde ayrılan, yaralanacakları mekanları aktarması, emeğe saygının ilk yaklaşımları bence. O işyerlerinin birçoğunun, şimdi ranta kurban gittiğini belirtmemize gerek yok sanırım.
Nişantaşı Üniversitesi’nde akademik çalışmalarını sürdüren Dr. Egemen YILGÜR’ün, doktora tezinden bir özet niteliğinde ki, “Erken Cumhuriyet Dönemindeki: Politik ve Sendikal Etkinlikleriyle Mübadil (Roman) Tütün İşçileri” sunumu, beni kendi tütün yetiştirme ve satın alınması süreci götürdü. Bu doktora tezi, Ayrıntı Yayınları arasında da kitap haline gelmiş. Kitapdan edinerek, bu sunumun tamamını okuma isteğini duydum, dinlerken.
“İkinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Sınıf Oluşumu” başlıklı, III. Oturumun ilk sunumu yapan, Sinan YILDIRMAZ, “İşçilerin Kütüphanesi: Türkiye’de İşçilerin Entellektüel Hayatı (1946-1961)” sunumu, hem sevindirdi, hem üzülmemize yol açtı. Geçmişden bu güne sendikacıların okuma serüvenleri sürecine ilişkin önemli bir saptama. Ne denli okuma ve öğrenme arayışı içindeler önceden. Şimdilerde, üzücü ama gerçek, bir kaç kişi dışında, bastırdıkları kitapları bile okuyan sendikacı bulmak, o kadar zor ki!
İkinci günün sabahı, IV. Oturum konusu ise, “27 Mayıs Sonrası Türkiye’sinde İşçiler, Grev Hakkı ve CHP”ne ayrılmıştı. Almanya’dan, video ile sunumunu gerçekleştiren, üniversitelerimizden uzaklaştırılmış olan Muzaffer KAYA, o döneme ışık tutarken, o dönemin işçi eyleminin bir pankartını, sunumuna ad olarak koymuştu. “Bizim de Sözümüz Var.”
“DİSK, Sosyal Muhalefet ve Siyaset”, V.Oturumun konusu olarak belirlenmişti. Marmara Üniversitesi’nden Yrd.Doç.Dr. Haydar SOYSÜREN, “12 Mart 1971 Muhtırası Bağlamında DİSK’in Askerle İmtihanı” sunumunda, 12 Mart’a gelinen dönem ve mutıranın ilk günleri ve sonrasında ki değişimler çerçevesinde, DİSK’in açıklamaları ve yaşanılanlara yeniden bir ayna tutmuş oldu.
İlk kez izlediğm, bu alana büyük emek veren, sendikalarda fiili çalışmalarının yanı sıra, araştıran, belgeleyen, yazan ve yorumlayan, Zafer AYDIN’ın, “Sendika Seçme Özgürlüğü ve Fabrika İşgalleri” sunumu. Olayların ve o dönemin güncel, referandum, irade beyanı ve durum tesbiti yöntemleri, anılarına götürdü beni.
VI.Oturum, “1970’lerde Sermaye, İşçiler ve Sinema” konusuna ayrılmıştı. Altunbaş Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Tuba DEMİRCİ, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Sinemasında Ev Dışı Kadın Emeği Temsilleri, (1923-1980)” sunumunda, o dönemin film afişlerini de kullanarak, filmlerde çalışan kadınlara bakışı, renkli ve gerçekçi bir uslüple gündeme getirirken, filmleri birde bu gözle değerlendirmek gerektiğini düşündürdü.
VII. Oturum, “Tanıklıklarla DİSK ve İşçi Mücadeleleri”ne ayrılmıştı. Bu bölümde, eski meslekdaşımız, çalışmalarını hala sendikalarda sürdüren Can ŞAFAK, “Morrison’un İnşaat İşçileri” sunumu ile Ereğli Demir Çelik ile bir kentin nasıl değişime uğradığı çerçevesinde, fabrikanın kuruluş aşamasındaki, sendikalaşma ve eylemleri aktardı. Morrison şirketi, bir çok çağrışımları da beraberinde getirdi doğal olarak.
Bir dönem sendikacılığının önde isimlerinden Halit ERDEM, “Türkiye İşçi Sınıfı Tarihine Eleştirel Bakışlar 1923-1980” başlıklı sunumunda, dönemi değerlendirmenin yanı sıra geleceğe ilişkin düşüncelerini ve önerilerini de aktardı.
Bir döneme damga vuran sendikacılardan, Cenan Bıçakcı. “ASİS Deneyimi ve Elka Grevi Dersleri” sunumunu yapan Masis KÜRKÇİGİL o dönemi ve sendikal liderleri hatırlattı ve değerlendirdi. Cenan Bıçakçı, önemli bir sendkacı idi.
İki gün süren bu toplantıda, başka sunumlar da vardı. Tartışmalar da, sunumları zenginleştirdi. Biraz aktarma yaparak, bilgi vermeğe çalıştık.
İki yıl sonra, DÜRDÜNCÜ TOPLANTI’yı da izlemek üzere diyerek, nokta koyalım.
____________
İsmail Bayer. 7 Kasım 2017. Ankara. [email protected]
21359600cookie-checkCumhuriyet Dönemi, emek tarihine bakışlar…
