Senin arkadaşın olduğu için ona güvendik, derler, bilsek güvenmezdik. Pekiyi bu adama güvenin diye bir söz duydunuz mu benden? Değişik nedenlerle herkesin yanında birileri olabilir. Adama bak yanındakini al diye bir kural var mı? Bana sordunuz mu bu adam necidir diye? Sormadınız. Sorsaydınız sakın ha ona güvenmeyin der miydim? Demezdim elbet. Kimin güvenilir olduğunu kimin güvenilmez olduğunu ben mi belirleyeceğim? Çiğ süt emmiş insanoğlunu anlamak kolay değildir. Bu yüzden kişiler karşısında dikkatli olmamız, onları on düşünüp bir benimsememiz gerekir. Uzun uzun gözlemleyelim kişiyi, kimin nesi olduğunu anlamadan onunla ilgili olumlu olumsuz bir karar vermeyelim.
İnsan tanıma konusunda epeyce deneyimim vardır. Kim olduğunu bilmek istediğim birini uzun uzun gözlemlerim. İnsanın alacası içindedir derler, bu yüzden birinin benim açımdan güvenilir mi güvenilmez mi olduğuna hemen karar vermem. O nasıl olsa bugün olmazsa yarın kendini iyi yanlarıyla da kötü yanlarıyla da açık edecektir. Aptalı oynarım, görmezden anlamazdan gelirim, karşımdaki beni uyuttuğunu sanır. Dünyadan habersiz görünürüm ki kardeşimiz birazcık rahatlasın, beni parmağında oynatabileceğini sansın. Ben aptala yattıkça o benim egemenim olmaya heveslenir, heveslendikçe de foyası ortaya çıkar. Tanıdığım kişinin bana kötülük etme olasılığı hemen hemen yoktur. Ötesi beni ilgilendirmez. İşime karıştırmamak koşuluyla onu arkadaşım bilirim, o da benim ona sonsuz bir güvenim olduğunu sanır.
Dolapçı insanları tanımak zordur. Bunun için sabırlı olmamız gerekir. Gözlemlerimizi ve deneylerimizi geniş zamana yaymalıyız. Dün tanıştık bugün sevişiyoruz gibi bir acelecilik pahalıya gelebilir. Usta dolapçılar kendilerini çok güzel gizlerler. Gerçekler nasıl olsa ortaya çıkacaktır ama. Gerçekler ortaya çıktıktan sonra sizin işiniz kolaydır. Baştan bir ipucu yakalarsınız, sonra bir ipucu daha yakalarsınız, derken ona bu ne demek oluyor gibi sorular sorarsınız. İyi bir dolapçı yaman bir yalancıdır. Her sorunuzu şıp diye yanıtlar. Ne var ki bütün yalancılar çok kötü yalan söylerler. Yahu ben bunu sigara bile içmez sanırdım, meğer adam esrar bile içiyormuş dediğinizde her şey aşağı yukarı aydınlanmıştır, bazı aydınlanmayanlar bile aydınlanmıştır.
Benden size öğüt dostlarım, başarısız insanlara güvenmeyin. Başarısızlığın üstünde kalın bir tembellik tabakası vardır. Ne işe el attıysam tutturamadım diyen insanlara inanmayın, isteselerdi tuttururlardı. Onur kırıcı bir takım işler yapan insanların tümü tembeller topluluğundandır. Onlar büyük sorumluluklarından hiçbirini yerine getirmezler. Çocuklarına bile özen göstermezler, onlarla ilişkileri bile tembelliğin yasalarına göredir. Uzun erimde tüm kaşarlanmışlıklarıyla kendilerini talihsiz insan ilan ederler. Zamanla ne mal oldukları anlaşılıp ahlak açısından sorunlu duruma düştüklerinde mutsuzu oynarlar. Ülkemiz bu tip insanlar açısından kadınıyla erkeğiyle istemediğiniz kadar zengindir. Üretmeden tüketmek isteyen insanın düşeceği durum güvenilmez insan durumudur. Öğrenmişsinizdir artık o kişinin ne mal olduğunu, umursamazsınız. Zaman zaman sizi öfkelendirse de size büyük bir yük yüklemez.
Ancak ona baktıkça üzülürsünüz, içiniz sızlar. Bu ülkede bu insan ziyanlığı ne zaman bitecek diye avazınız çıktığı kadar bağırmak istersiniz. Ona güvenmeseniz de gerektiğinde onun elinden tutmak zorundasınız. Yalanları midenizi bulandırır. İçinizden onu dövmek bile geçebilir. Onlara kızın bağırın ama düşman olmayın. Onlar doğayı oyuna getirebileceklerini sanıp çeşitli işler çevirmişler, sonunda doğanın hışmına uğramışlardır. İnsanın yasaları doğa yasalarının türevidir. Bu tür kişilerin ileri yaşlarında ruh çöküntüsüne uğrayıp iyiden iyiye mutsuz insan tabloları çizdiklerini gördük. Oysa ne kurnazdı kardeşimiz, dünyayı parmağında oynatıyordu ya da öyle sanıyordu: kendi oyununa geldi.
Afşar dostlarını çok çabuk gözden çıkarır derler. Bu kesinlikle doğru değil dostlarım. Ben bu sözünü ettiğim güvenilmezleri bile çok zaman gözden çıkaramam. Onlara dost elimi uzattığım çok olmuştur. Güzel yüreği olanlar belli ölçüde de olsa bu dostluğa değer katmaya çalışırlar, elbette ara sıra sapıtmak koşuluyla. İyice kaba saba olanları için yapılabilecek bir şey yoktur. Yapılacak şey onlardan uzak durmaktır. Ben onlar için hatta yakınları için üzülürüm. Kendilerini tüketirken yakınlarını da, özellikle çocuklarını da tüketirler. Yazık ediyorlar kendilerine ve insanlığa. Serserilik edecektiniz, bari çocuk yapmasaydınız.
