Gözleri görmeyen son çentici Emine Selvi’nin, kuşaktan kuşağa ‘el alma’ yöntemiyle geçen uygulamayla göre halk arasında yılancık adı verilen hastalığı iyileştirdiğine inanılıyor. Çenticilik uygulamasının halk hekimliği geleneğinin bir parçası olduğunu söyleyen Antropolog Doç. Dr. Atilla Erden, uygulamanın temelinde psikolojik tedavi gücünün yattığını söyledi.
SUYUN GÖZÜNDEKİ SON ‘ÇENTİCİ’
Eski adı ‘Kartoz’ olan Aşağıyaylabel, Dedegöl Dağının uzantısı olan Kartoz Dağının eteklerinde yüksek rakımlı düzlükte kurulmuş bir Yörük köyü. Yukarı Köprüçay Havzası’nın çok mahalleli köylerinden biri olan Aşağıyaylabel, ‘suyun gözü’ olarak bilinen Kartoz Çayının çıktığı ana kaynağa da ev sahipliği yapıyor. Suyun gözünden çıkan nehrin iki yanına kurulmuş köydeki evlerden birinde yaşayan 72 Emine Selvi, annesinden el alarak yaptığı yılancık tedavisiyle yıllarca yöre köylülerinin umudu olmuş. Gözleri görmeyen Selvi’ye bu yörede herkes ‘Çentici’ diyor. Elindeki değneğiyle bizi karşılayan Selvi, Çenticilikle ilgili sorularımızı yanıtladı.
‘YILANCIK HASTALIĞINI ÇENTİYORUM’
Yaşamı boyunca hiç evlenmediğini anlatan Selvi, anne ve babası ölünce kardeşleriyle birlikte yaşadığını söylüyor. Kardeşi ölünce ise onun çocuklarına bakıp büyüttüğünü anlatıyor. Büyüttüğü çocuklardan birinin ise şimdi kendisine baktığını söylüyor. Kendisine neden Çentici denildiğini sorduğumuz Emine Selvi, “yılancık hastalığını çentiyorum. Yılancık, kol ve bacakta sızı oluşturuyor. Sebze, meyve ve otlara yılan çiyan ağıp geçiyor. Yıkanmadan yenirse bu hastalık oluyor. Yılancık hastalığına yakalanan kişinin kolları bacakları zonklamaya başlıyor, topukları şişiyor” yanıtını veriyor.
ELDEN ELE GEÇEREK BUGÜNE ULAŞAN DEĞNEĞİN SIRRI
Bir değneği, bir de bıçağı olduğunu anlatan Selvi, çenticilik uygulamasını nasıl yaptığını ise şöyle anlattı: “hastayı uzatıp değneği üzerine koyuyorum. Sonra bıçakla değneği çenterek dualar okuyorum. Sonra da bir parça toprak verip ağrıyan yerine sürmesini istiyorum. Bunu yapınca insanlar iyileşiyor, sonra yeniden geliyor. ‘Sebebi elden, dermanı Allah’tan demişler. Arada civar köylerden gelenler oluyor. Eskiden daha çok gelenler oluyordu. Bu tedavi yöntemi ebemden (anneanne) anneme, ondan da bana geçti. Annem üç bacıymış. Ebem kızına, ‘değneğimle bıçağımı sakla, toprağa göm Ayşe. Ben ölünce de yap’ demiş. Annem de ölmeden önce bana verdi. Bu elden ele geçerek bugüne kadar gelmiş. Ebem anneme, annem de bana el verdi. Çevredeki köylerden insanlar gelip çare arıyorlar.”
ENGELLİ MAAŞIYLA GEÇEN ZOR YAŞAM
Yıllarca insanlara şifa verdiğine inanılan Çentici Emine Selvi, mide ve bronşit hastası olduğunu ve engelli maaşıyla geçimini sağlamaya çalıştığını anlatıyor. Devletin kendisine verdiği kömür yardımı kesilince gelinin sırtıyla dağlardan taşıdığı odunlarla kışı çıkardıklarını söylüyor. Değneği ve bıçağını gelinine emanet etmek istediğini söylese de geçmişten gelen kendi kendine yetme geleneğinin bir parçası olan çenticiliğin son temsilcisi olduğunun da farkında.
DOÇ. DR. ATİLLA ERDEN: ‘ÇENTİCİLİK PSİKOLOJİK TEDAVİ GÜCÜ’
Çenticilik uygulamasının halk hekimliği geleneğinin bir parçası olduğunu söyleyen Antropolog Doç. Dr. Atilla Erden, uygulamanın temelinde psikolojik tedavi gücünün yattığını belirtiyor. Halkın kendi kendini tedavi etme yöntemlerinden biri olduğuna değinen Erden, konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı. Çenticiliğin, eski topluluklarda aileden gelen, el alma yöntemiyle devam eden bir uygulama olduğunu belirten Erden, “sihrin temas gücüyle ortaya çıkan bir inanış” diye konuştu.
‘DEĞNEK VÜCUDU, BIÇAK PİS KANI SİMGELİYOR’
Uygulamada kullanılan değneğin vücudu, bıçağın ise pis kanı akıtan aparatı simgelediğini dile getiren Erden, sembolik hareketlerle yapılan tedavi yönteminin geçmişte halk arasında etkili olduğunu söyledi. Anadolu’da siğil, kabakulak ve yılancık gibi adlarla anılan ocaklar bulunduğunu kaydeden Erden, geleneksel halk hekimliği uygulamalarının bu ocaklardan gelen insanlar tarafından yapıldığını dile getirdi.
TURAN ALİ ÇAĞLAR: ‘OCAK, ŞAMAN İNANCI İÇİN ÖNEMLİ’
Ocak inancının, Türklerin Şaman kültleri içinde önemli bir yeri olduğuna değinen halk kültürü araştırmacısı ve yazar Turan Ali Çağlar ise, ocağın, Şaman inancına göre içinde ‘Kam’ adı verilen bir din adamının yaşadığı ve hekimlik (otacı) görevi yaptığı ulu evler olduğunu belirtiyor. Her ocağın tek başına bir hastalığın tedavi yeri olduğunu vurgulayan Çağlar; Cızma, Yüğrük, Sarılık, Yılancık, Kengi, Kırk ve Termeğe gibi adlarla anılan ocakların her birinde farklı hastalıkların tedavi edildiğini ifade etti.
YILANCIK OCAĞI TEDAVİLERİ
Kol ve bacak ağrılarına ‘yılancık’ dendiğini belirten Çağlar, Yılancık ocağında bu hastalığın tedavisinin ise, “ağrıyan yerlerin oklava veya el ile ovulması şeklindedir. Bazı yılancık ocaklarında ise ağrıyan yerin çizilerek kirli kanın akıtılması şeklinde tedavisi yapılır” sözleriyle anlattı.
YILANCIK HASTALIĞI TARİHE KARIŞTI
Bulaşıcı bir hastalık olarak bilinen virüs kaynaklı yılancık hastalığının, vücutta ortaya çıkan sıyrık ve yaralardan bulaşarak özellikle kol, bacak ve yüz bölgesinde dağıldığı belirtiliyor. Antibiyotik tedavisi ile ortadan kalkan hastalığın görülme ve yayılma oranının hijyen konusundaki bilincin artmasına paralel olarak azaldığı belirtiliyor.
