– Kırgızistan’da olup bitenler iç dinamiklerden mi, yoksa uluslarararası bir oyunun parçası mı?
– Kırgızistan’da tanık olunan gelişmeler, Ukrayna ve Gürcistan’daki rejim değişikliklerinden farklı… “Lale”, “Pembe”, “Sarı” devrim diye nitelense de, Kırgızistan’da olan, devrimden ziyade bir darbe ve isyan karışımı.
Ukrayna ve Gürcistan dan farklı olarak, hareketin karizmatik, güçlü bir lideri yok. Öne çıkan liderlerin somut bir siyasi programları da göze çarpmıyor. Hemen hepsi, Akayev yönetiminde üst düzey görevlerde bulunmuş ancak bir süre sonra gözden düşmüş kişiler. Kırsal kesimden başkent Bişkek’e akın eden, başkentin dükkanlarını ve otellerini yağmalayan kalabalıklar üzerinde denetimleri olduğu söylenemez.
Kırgızistan’da bu tür bir ayaklanmadan çıkar sağlayacak bir dış güç göremiyorum. Zaten, şu ana kadar da başka bir ülkenin olaylarda parmağı olduğuna işaret edebilecek bir kanıt da görülmedi.
AGIT’in, seçim sonuçlarına ilişkin olarak yaptığı eleştirel açıklamaların isyanı başlattığı ileri sürüldüyse de, benzer açıklamalar, Azerbaycan, Kazakistan ya da Özbekistan’da da yapıldı.
– İktidarı ele geçirenlerin feodal gücün mü peşinde yoksa demokratik talepleri mi var?
– Geçici devlet başkanı ve başbakan ilan edilen Kurmanbek Bakiyev, Kırgızistan Halk Hareketi partisinin lideri. 2002 yılında, ülkenin güneyinde patlak veren ve bastırılan kanlı olayların ardından başbakanlıktan istifa etmişti.
Rosa Otunbayeva, Atayurt hareketinin lideri. Parlamento secimlerinde, Akayev’in kızı Barmet Akayeva’ya karşı yarışmak istedi ancak diplomat olarak görev yaptığı yıllarda ülke dışında yaşadığı gerekçesiyle seçime katılmasına izin verilmedi. Otunbayeva, geçmişte dışışleri bakanlığı yaptı. Bir süre de Londra’da Kırgızistan büyükelçisiydi…
Felix Kulov, muhalefetin geçen haftaki isyan sırasında hapisten çıkardığı eski devlet başkan yardımcısı. Kırgızistan’ın bağımsızlığı ardından ulusal devletin yapılanmasında Akayev’in yanında yeraldı. 1993 yılında istifa etti. Ar-Namus partisinin lideri. 2000 yılındaki cumhurbaşkanlığı seçiminde Akayev’e rakip oldu. Yolsuzluk suçlamasıyla hapis cezasına çarptırıldı.
Muratbek Imanaliyev, Adalet ve İlerleme Partisinin lideri. Dişişleri eski bakanlarından. Tartışmalı Parlamento seçimleri ardından yükselen muhalefetin “Eşgüdüm Konseyi” oluşturmasına öncülük etti.
Yeni parlamento başkanı Isenbay Kadirbekov, daha önceki parlamentoda bir avuç muhalefet milletvekilinden biriydi. Geçmişte Akayev yönetiminde bakanlık yaptı. Geçen ayki seçimlere katılması engellendi.
Osh (Hos) ve Celalabad kentlerinde yerel yöntemlerin ele geçirilmesi ve ülkenin ana karayollarının ulaşıma kapatılması eylemlerinde, liderlerin ülkenin güneyindeki destekçileri ve aşiret üyeleri kilit rol oynadı.
Görüldüğü gibi, Kırgızistan’da yeni yönetiminin liderlerinin hepsi, geçmişte Akayev’le çalışmış ancak şu veya bu nedenle yolları ayrılmış kişiler. Putin’in, Akayev’in ülkeyi terketmesi ardından yaptığı açıklamadan da anlaşılabileceği gibi, bu gelişmelerden en fazla rahatsız olabilecek ülke Rusya, yeni liderleri “beraber çalışılabilecek ve tanıdık” kişiler olarak niteliyor.
Kırgızistan’in yeni liderleri, parlamento secimlerinin iptal edilmesi talebiyle yola çıktılar. Ancak, şimdi yeni parlamentonun meşruiyetini kabul ediyorlar. Halk arasında ise seçimin yenilenmesi talepleri dile getirilmeye devam ediyor.
– Komşu ülkelere bir etkisi söz konusu olabilir mi?
– Kırgızistan’da yaşanan olaylar, Orta Asya’nın diğer otoriter yönetimlerini rahatsız etti. Kazakistan’da muhalefetin sesini daha fazla yükseltmesi, buna karşılık Nazarbayev yönetiminin baskıyı artırması beklenebilir.
Bölgenin en otoriter yönetimi olan Özbekistan’da ise, beklenti, muhalefete yönelik baskıların iyice artacağı yönünde.
Komşu Çin ise, Uygurların Kırgızistan’dan ilham alarak otonomi taleplerini hızlandıracağından endişe ediyor.
Bişkek’te yaşanan yağma olayları ve yıkımın, komşu ülkelerin halkları arasında olumsuz bir etki yarattığı da söylenebilir.
– Kırgızistan’in bölgedeki önemi nedir?
Kırgızistan, eski Sovyet cumhuriyetleri arasında en yoksul olanı. Gerçi Gürcistanda olduğu gibi iflas etmiş bir devletten sözedilemez ancak halkın gelir düzeyi, komşu ülkelere kıyasla düşük. Hatta, Sovyet yıllarına oranla da daha düşük.
Ülkenin ana gelir kaynağı, altın madenleri. İyi eğitilmiş bir işgücüne sahip ancak yaygın yolsuzluk ve nisbeten sınırlı doğal kaynakları yüzünden refah düzeyi, komşularının epey altında.
Kırgızistan’da doğal gaz ve petrol yok. Ancak, bölgenin su kaynaklarını kontrol ediyor. Ayrıca, hem Amerika Birleşik Devletlerinin hem de Rusya’nin askeri üslerine ev sahipliği ediyor.
– Türkiye açısından (ya da karşılıklı) önemi nedir?
– Kırgızistan, Türk şirketleri için önemli bir pazar. Bişkek’te modern mağazaların ve işyerlerinin çok büyük bölümü Türk firmalara ait. Yağma sırasında en fazla zararı da Türk yatırımcılar gördü. Sovyetlerin dağılması ardından Orta Asya’ya akın eden kücük yatırımcıların yerini, son yıllarda ciddi şirketler almaya başlamıştı.
– Sizce bundan sonra yönetimde yapılanma nasıl olacak? İç savaş olasılığı var mı?
– Kırgızistan’da güney ve kuzey arasındaki gerilim; yoksul ve işsiz kitlelerin kontrolden çıkma olasılığı ve yeni yönetimin aslında öncekilerden çok farklı olmayabileceği ihtimali, bir iç çatısma tehlikesini yaratıyor.
Amerika Birlesik Devletleri, Rusya ve AGIT’in ortak hareket ederek istikrar sağlama girişimleri, bunu engelleme yönünde etkili olabilir. İstifa etmeyi reddeden Askar Akayev’in Rusya’da sürgünde nasıl davranacağına da bakmak lazım.
– Kırgızistan’da olup bitenler sürpriz sayılabilir mi?
– Kırgızistan’da bir “kadife” devrim gerçekleşmesi olasılığı hemen hiç yoktu. Son günlerde tanık olunan gelişmeler ise, hareketin liderleri başta olmak üzere herkesi şaşırttı.
Kırgızistan, 70 yıllık komünizme rağmen, göcebe kültürünün, güçlü asiret bağlarının hakim olduğu yoksul bir ülke. Ancak, halkının eğitim düzeyi yüksek. Farklı etnik gruplardan oluşuyor ve özellikle de Özbek nüfusla Kırgızlar arasında zaman zaman gerginliklere rastlanıyor.
Güneyde, Fergana Vadisi dışında, dinin etkisi zayıf. Bir yandan kozmopolit; öte yandan da göcebe bir toplum. Olayların gidişatını güvenilir bir şekilde tahmin etmek, şimdilik zor görünüyor.
FOTOĞRAF: Kırgızistan, Özbekistan, Afganistan, Tacikistan, Kazakistan, Azerbaycan ve Güney Kafkaslara, 4 dilde yayın yapan BBC, Orta Asya ve Kafkaslar Bölümünün Editörü Firdevs Robinson, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te.
İLGİLİ HABER: Kırgızistan’da gelenler, gidenlerden farksız
