Giovanni Francesco’nun Venedikte 1566 yılında bastığı 262 x 405 mm ebadındaki “Cyprus Insula Nobiliisma” adlı haritasın da dahi yer alan Lefkoşa’nın 5 km. güney batısındaki, antik adı Chitocatamia olan Lakadamya (Lakatameia) köyü, 20.ci yüzyılın sonlarına kadar “Yukarı Ladamya” (Pano Lakadamya) ve “Aşağı Lakadamya” (Kato Lakadamya) isimleri altında 2 ayrı köy görünümündeydi.
1950’li yılların sonlarına kadar bu köylerden, Lefkoşa’ya daha uzak olan Yukarı Lakadamya’da Rumlar çoğunlukta, Lefkoşa’ya daha yakın olan Aşağı Lakadamya’da da Türkler çoğunluktaydı.
Türk mahallesinde, bir tane cami, küçük bir köy meydanı, kahve, birkaç dükkan ve Osmanlı döneminden kalan bir de mezarlık bulunmaktaydı.
1958 yılında EOKA tedhişçilerinin saldırıları Türklere yönelince, azar azar köyden Türkler ayrılmaya ve daha emin olan Türk bölgelerine gitmeye başladılar. 21 Aralık 1963 yılında Türklere saldırılar artık Kıbrıs Rum Devletinin himayesinde organize edilmeye başlayınca, göçler yoğunlaştı ve çok kısa bir zaman sonra köyde hiç Türk kalmadı.
Köyden ayrılan Türkler arkalarında, camilerini, evlerini, mandıralarını, dükkanlarını, kahveyi ve de atalarının yattığı mezarlığı bıraktılar.
Zaman ve köyde kalan Rumlar Türk mallarına çok acımasızca davrandılar ve 1974 yılındaki Barış Harekatından sonra köydeki Türk varlığı iyice son buldu, harekatın hıncı ile var olan binalar bile yerle bir edildi.
8 Mayıs 2005 günü, Lefkoşa-Deftera arasındaki yolun yenilenmesi ve genişletilmesi amacı ile yapılan çalışmalar sırasında, Lakadamya köyü çıkışında yol kenarında yer alan tarihi Osmanlı Mezarlığına gelinince, tarihi Osmanlı Mezarlığı bilinçli olarak yol genişleme kapsamı içine alınmış ve mezarlıkta kazı yapıldığı vatandaşlar ve de özellikle Türkler tarafından fark edilmesin diye de etrafı paravanlar ve siyah perdelerle kesilerek çalışmalara devam edilmişti.
Yol yapımı ve kazı işlemleri halen sürmektedir. Çalışmalar tam donanımlı komple bir ekip tarafından son sürat devam ettiriliyor. Kazı esnasında Osmanlı mezarlarından çıkan kemikler hiçbir kayıt tutulmadan ve ayırım yapılmadan siyah çöp torbalarına hima (yığma) konmakta ve resmen açıklanmayan bir yere götürüldü.
ULUSLARARASI ANLAŞMALARA AYKIRI
Eski yapıların korunması ve onarımıyla ilgili ilkeleri belirleyen Mayıs 1964 tarihli Venedik Tüzüğü’nün 1. maddesinde tarihi anıt kavramı şu şekilde açıklanmaktadır: “Tarihi anıt kavramı sadece bir mimari eseri içine almaz, bunun yanında belli bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan kentsel yada kırsal bir yerleşmeyi de kapsar. Bu kavram yalnız büyük sanat eserlerini değil, ayrıca zamanla kültürel anlam kazanmış daha basit eserleri de kapsar.”
Yine Venedik Tüzüğü’nün 3. maddesinde ise, anıtların korunmasında ve onarılmasındaki amacın, onları bir sanat eseri olduğu kadar bir tarihi belge olarak da korumak olduğu açıklanmaktadır.
1975 tarihli Amsterdam Bildirgesi’nin belirlediği temel düşüncelerin b. maddesinde ise, Mimarlık mirasının yalnız üstün nitelikli tek yapılan ve çevrelerini değil, tarihsel ve kültürel özelliği olan tüm kentsel ve kırsal alanları içerdiği belirtilmektedir.
FOTOĞRAF: Paravanların ardından yol yapılan mezarlık ve (iç foto) bir zamanlar Osmanlı evleriyle dolu olan sokakta ayakta kalabilen son Osmanlı evi…
YAZARIN YORUMU: 1974 Barış harekatı sonrasında Klerides ve Denktaş tarafından imzalanan Viyana antlaşması uyarınca topluca kuzeye göç eden Türklerin, arkada bıraktıkları güney toprakları içindeki atalarından kalan tarihi eserler, maalesef, AB üyesi Rumlar tarafından, yukarıda bahsettiğim 1964 Venedik Tüzüğü ve 1975 Amsterdam Bildirgesine aykırı olarak sistematik bir şekilde yok edilmektedir.
Eski Eserler Dairesi derhal Lakadamya’daki Osmanlı Mezarlığına gitmeli ve Lefkoşa Türk Mahkemesinden kazıların durdurulması için “Ara Emri” almalıdır. Gerekirse AB’nin ilgili komisyonuna derhal bu kazıların durdurulması için başvurmalıdır.
* Prof. Dr. ATA ATUN, Osmanlı Mezarı yol çalışmalarını olay yerinde inceledi, fotoğraflarını çekti ve kaleme aldı.
