Prag 1989: Bir rejimin çöküşünde şehir efsanelerinin ve medyanın rolü
Çekoslavakya’da, daha sonraları “Kadife Devrim” olarak adlandırılacak olan toplumsal ayaklanma tam 19 yıl önce, 17 Kasımda başlamış ve beş gün içinde de, o güne kadar sağlam sanılan rejimin tarih sahnesinden uzaklaşmasına neden olmuştu.
1989 yılının hareketli sonbaharında o güne kadar Prag sakindi.
Oysa Gorbaçov’un Sovyetler Birliği’nde işbaşına gelmesinin ardından Doğu Avrupa hızlı bir değişim süreci yaşıyordu;
Macaristan, sistemli ve yumuşak bir geçiş yapıyor, kendi koşulları imkanında çoğulcu bir siyasi yapı yaratmaya çalışıyordu. Macaristan’ın ülkeye tatil için gelen binlerce Doğu Alman’ı, sınırlarını açıp Avusturya’ya bırakması Doğu Almanya’yı karıştırmış, gösterilerin ardından Berlin Duvarı çökmüştü.
Varşova’da Dayanışma ve İşçi Savunma Konseylerinin gösterileri rejimi tehdit etmeye başlamıştı.
Prag ise sukünetini korumaya devam ediyordu. Sonunda Prag’da da öğrenciler hareket geçti. Ama 17 Kasım’da Prag’da ilan edilen gösterilere sadece birkaç bin gösterici katılmıştı. Oysa hükümet kararlıydı, göstericilere taviz verilmeyecekti.
17 Kasım’da Prag merkezinde öğrencilerin barışçı gösterisi hükümetin sert tepkisiyle karşılaştı. Binlerce polis, asker ve milis gösteriyi güç kullanarak acımasız bir şekilde kısa sürede dağıttı. Ertesi gün ise şehirde kulaktan kulağa bir haber yayılmaya başlamıştı: bu habere göre “polis gösteriyi dağıtırken, Martin Smid adında bir üniversite öğrencisini öldürmüştü.”
Haberin ardından şehirde birçok noktaya Martin Smid’in ölüm ilanını içeren ev yapımı afişler yağpıştırıldı. Prag’da polisin göstericilere saldırdığı meydanda bir köşede oluşturulan “Martin Smid” köşesini binlerce insan ziyaret etmeye başladı. Genç üniversitelinin orada öldüğü söyleniyor, insanlar onun anısına mumlar yakıyor, çiçekler bırakıyorlardı.
Polisin dağıttığı ve de Martin Smid’in hayatını kaybettiği ileri sürülen gösterinin üzerinden 48 geçmemişti ki, kulaktan kulağa bir haber daha yayıldı: Prag’ın en büyük meydanı olan Vencel Meydanında ölen gencin anısına barışçıl bir anma toplantısı düzenlenecekti.
Hükümet tedirgindi. Siyasi taleplerle sokağa çıkmayan Praglıların, polisin katlettiği genç bir üniversite öğrencisini anmak için meydana gideceğini tahmin edebiliyorlardı. Gerçekten de o gün meydanda yüz binlerce Prag’lı toplandı.
Polis bu kez müdahale etmedi. Dahası, meydana yerleştirilen dev hoparlörlerden Martin Smid isimli, üniversite öğrencisinin ölmediği, bunun akşama televizyonda kanıtlanacağı ilan ediliyordu. Ama artık iş işten geçmişti. Polisin hoparlörlerden ilanı meydanda insanların ıslıklarıyla ve alkışlarıyla protesto ediliyordu. Yüz binlerce insan polise “yalancısınız! Size kimse inanmaz” diye bağırıyordu.
Akşam haberlerinde Martin Smid televizyona çıktı. Gerçekten de böyle bir üniversite öğrencisi vardı ve yaşıyordu. O zamana kadar kimseye hesap vermeyen hükümet açıklama yapıyordu. Hükümetin bakanları tarihte ilk kez televizyon ve radyolardan gösterilerde kaç kişinin yaralandığı, bunların kaçının hala hastanede olduğunu anlatıyor, halka bilgi veriyorlardı. Ama bunların hiçbiri işe yaramadı. Her gün Vencel meydanında toplanan ve giderek daha da yığınsallaşan Praglılar ilk gösteriden sadece beş gün sonra hükümetin istifa etmesini sağladılar. Barışçıl Prag ayaklanması rejimi değiştirmeyi başarmıştı. Buna Kadife Devrim adı verildi.
Peki ama “üniversiteli öldürüldü” olayının aslı neydi?
Yıllar sonra, bu haberin iki gazeteci tarafından yayıldığı anlaşıldı. Onlardan biri olayı, çok güvendiği birinden “duymuş” ve diğerine anlatmıştı.
Sonra da rejim muhalifi olan bu iki gazeteci, “haberi” şehirde yaymaya başlamışlardı. Zaten haber birkaç saat içinde Amerika’nın Sesi ve Hür Avrupa radyosu gibi, halkın büyük çoğunluğunun “bağımsız” haber kaynağı olarak gördüğü ve yaygın bir şekilde dinlenen radyolar tarafından yayınlanmıştı.
İki gazeticden biri, rejim değişikliğinin ardından Çekoslavakya Ulusal Haber Ajansının başkanı oldu. Diğer ise yeni cumhurbaşkanı yazar Vaclav Havel’in basın danışmanı.
_____________________
* (Index.hu.dan da yararlanarak)
MACARİSTAN İLE İLGİLİ HABERLER İÇİN: www.turkinfo.hu/index.php?oldal=hettema&&hetoldal=hetreszl&&adat=992
