Nereye gidiyor… Güney Kürdistan İzlenimleri (I)

GÜNEY KÜRDİSTAN İZLENİMLERİ -1
DR. MUSTAFA PEKÖZ
GÜNEY KÜRDİSTAN NEREYE DOĞRU GİDİYOR

23 Mayıs 2008 tarihinde Güney Kürdistan’a gitmiştim. Aradan 5 yıl geçti ve bu yeni yolculuk hiç şüphesiz ki bir başka anlam ifade ediyordu. Amacım hem Güney Kürdistan’daki ekonomik, sosyal ve politik gelişim ve değişim sürecini, hem de ve esasen Batı Kürdistan’da ortaya çıkan yeni politik durumu yerinde görmek için Qamışlo’ya gitmekti.
Bu kez tarihsel ve politik koşullar oldukça değişikti. Kürdistan iki parçasındaki gelişme birbirini doğrudan etkileyecek bir düzeye gelmişti. Ortadoğu’nun yeni politik denkleminde Kürtlerin politik rolünü ve artan gücünü yerinden görmek ve analiz etmek bakımından son derece önemliydi. Kerkük-Hewler hattında önemli bir gerilim vardı. Savaş noktasına gelen bu durumu anlamak Kürdistan’ın geleceği bakımından önemsenen bir konuydu.

Ayrıca, 1,5 yıldan fazladır İmralı’da tecride tabi tutulan Öcalan’ın Kürt sorunun çözümü için yeniden inisiyatif almak istemesiyle başlayan sürecin yansımalarının Hewler’den nasıl algılandığına ilişkin gelişmeyi anlamak da bir o kadar önemliydi.

Suriye’de politik dengeler yerinde oynadı. Kürtler için yeni bir süreç oluştu. Özellikle Güney ve Batı Kürtleri arasındaki tarihsel ilişkinin yaratacağı sonuçları anlamak için Batı Kürdistan’a geçmeyi düşündüm.

Ancak Güney Kürdistan Federal Hükümeti, gazetecilerin, Batı Kürdistan’a-Suriye bölgesine geçmesine izin vermiyor. Birkaç kez başvuru yapmamıza rağmen, geçiş talebimiz reddedildi. Batı Kürdistan bölgesindeki gelişmeleri yakında takip etmek ve kamuoyu ile paylaşmak için Rojava bölgesine gitmek isteyen çok sayıda gazeteci vardı. Birçok nedenden dolayı gazetecilerin gidiş talebi engelleniyor. Genel olarak, ‘bölgenin tehlikeli olduğu ve her hangi bir olumsuzluk olduğunda kendilerinin sorumlu olacağını’ belirtmektedirler. Ancak, gazetecilerin gidişinin engellenmesinin arka planı, uluslar arası ve bölge ilişkilerinin yarattığı politik korkudur.

Uluslar arası güçler, Rojava-Batı Kürdistan’daki gelişmelerin ve ortaya çıkan mevcut politik durumun dünya kamuoyunda fazla duyulmasını ve meşruiyetinin kabul görmesini istemiyorlar. Kürtlerin elde ettikleri politik mevziler ve yeni bir oluşum sürecini inşa etmeleriyle esasen üçüncü bir alternatif güç olarak Suriye genelinde sürece dahil olmasını engellemek istiyorlar. Aynı şekilde, Güney Kürdistan Bölge Hükümeti, bölge ülkeleriyle olan ilişkileri nedeniyle oldukça hassas davranıyor. Özellikle Türkiye’nin Rojava politikası biliniyor. Oluşan fiili durumu hiçbir şekilde kabullenmek istemiyor ve bütün gücüyle saldırarak izole etmeye çalışıyor. Bunun için her türlü manüplasyonu yapıyor. Kürdistan Bölge Hükümeti’nin uluslar arası güçlerin ve özellikle Türkiye’nin baskısıyla karşılaşmak istemediği anlaşılıyor. Bu bakımdan elinde geldiği kadar, Güney üzerinden Batı Kürdistan bölgesine gazetecilerin ve televizyon kanallarının girmesini engellemeye çalışıyor. Batı’ya giriş yapmadık ve oradaki gelişmeleri de daha çok Batı Kürdistan’dan gelen bölge yöneticilerinden, politikacılardan ve en önemlisi oradan gelen çok sayıda halktan insanı dinleyerek politik durumu analiz etmeye çalıştık.

Güney Kürdistan da çok farklı bir gelişme sürecine girmiş bulunuyor. Özellikle Hewler merkezli gelişme, Güney Kürdistan’ın geleceğine ilişkin birçok soru işaretine yanıt veriyor. Hewler’in ekonomik ve politik hedefi, Ortadoğu’nun ‘yeni’ Beyrut’tu olmak. Bunu ne kadar başarır bilinmez. Ancak sosyal, ekonomik, politik ve özellikle bölge ilişkilerinde oynamak istediği rolle kendisine böyle bir misyon biçtiği anlaşılıyor. Ayrıca son gelişmeleri iyi okuyarak politik bir merkez olmak istiyorlar. Bunu başarmaları için önlerinde duran önemli sorunlarda çözüm gücü olmaları gerekiyor. Kürdistan bölgesindeki ekonomik ve sosyal gelişmeye paralel olarak politik gelişmelerde de inisiyatif almaları kaçınılmazdır. Bu bakımdan Kürdistan sınırlarındaki enerji kaynaklarının kontrolü, Kerkük’ün kimin tarafından denetleneceği, Batı Kürdistan’a ilişkin politikaları ve PKK ile Türk devleti arasında müzakereci bir güç olarak rol üstlenmek isteği gibi temel konularda izleyeceği stratejiler, Kürdistan bölgesinin geleceği bakımından önemli hamlelerden bir kaçıdır. Kürdistan Bölge Yönetimi’nin bütün bu olguları nasıl analiz ettiğini gözlemlemeye çalıştık.

Güney Kürdistan’da Gelişme Eğilimi

2008 ile 2013 yılları arasında geçen 5 yıllık zaman içinde Güney Kürdistan’ın ekonomik ve sosyal yapısındaki gelişme çok belirgin olarak hissediliyor. Bölge nüfusunda hissedilen bir göç olayı yaşansa da Salih Waladbagi’nin vermiş olduğu bilgilerde göre Erbil, Süleymaniye ve Duhok gibi üç merkezin istatistik verileri dikkate alınarak yapılan hesaplarda, 2011 yılında Kürdistan’ın bölgesinin nüfusu yaklaşık olarak 5,3 milyondur. Kürdistan Bölge Yönetiminin denetiminde olan bölge 40 bin km2 olup Hollanda ve İsviçre’den büyüktür. Ancak Bağdat denetiminde bulunan Kürdistan topraklarının % 42’si halen tartışmalı bir durumdur. Özellikle Kerkük ve Musul’un belirli bölgeleri en tartışmalı alanı oluşturmaktadır. Nüfusun en yoğun olduğu kent Erbil, ikincisi sırada Süleymaniye ve üçüncü sırada ise Duhok bulunuyor. Nüfusun yüzde 36’sı 0-14 ve % 50’si 0-20 yaş grubuna bulunuyor. Ayrıca nüfusun sadece % 4’ü 63 yaş grubundadır. Genç nüfus oranı doğal olarak hem işsizlik bakımından önemli bir sorun oluşturmakta, hem de sosyal sorunların çok daha yoğun olarak gelişmesine yol açmaktadır.

Politik Strateji Devletleşmeye Doğru

Bu gelişme eğilimi aynı zamanda bölgenin kendi iç sistemini örgütlemede de önemli bir ilerlemenin sağladığını ve giderek daha profesyonel bir mantıkla örgütlemeye başladıkları anlaşılıyor. Güney Kürdistan Yönetiminin örgütlenme modeli, Bağdat’a bağımlı özerk bölge statüsünü çoktan aşmış bulunuyor. Fiilen bağımsız bir devlet gibi hareket etmektedir. Politik eğilim olarak, esasen Irak’tan koparak kendi başına bir devlet olmaktır. Bu yönelim daha çok bölgesel ve uluslar arası ilişkilere göre şekillenecektir. Kürdistan Bölge Yönetiminin politik güçlerinin böylesi bir eğilimi olmakla birlikte buna tek başına karar vermelerinin de zor olduğunu belirtmektedirler.
Nechirvan Barzani’nin Time dergisinin, “bağımsız bir Kürdistan’a daha yakın olduğunu söylemek mümkün mü? sorusuna verdiği yanıtı oldukça dikkat çekiciydi: “Ben inanıyorum. Evet, bizim için çok iyi bir fırsat var. Ama biz de birçok zorluklar var. Biz çevremizdeki en az bir ülkeyi ikna etmek zorundayız… Ayrıca uluslar arası müttefiklerimizin desteğini almalıyız…” N. Barzani’nin bu açıklaması esasen Kürdistan Bölge Yönetiminin, politik eğilimini yansıtmaktadır. Stratejik hedef budur. Başkanlık, Parlamento, Başbakanlık ve bakanlık sistemi, polis, istihbarat ve ordu yapılanması, Bağdat’tan ayrı bir devlet olarak organize edilmiş durumda. 2008’e göre 2013’te devlet düzeyindeki kurumsal yapıları önemli oranda oluşturdukları gibi iç hukuksal sistemini oluşturmada önemli bir gelişme kaydetmiş durumdalar. Özellikle yargının merkezileştirilmesi ve işlevli kılınması için önemli adımlar atılıyor.

Uluslar arası alanda devletleşmenin önemli bir adımı olarak görünen önemli bir etki de, dış ülke temsilciliklerinin bulunmasıdır. Bugün Hewler’de 26 ülkenin dış temsilciliğinin açılmış olması, bu sürecin bir halkası olarak görülmektedir.

Devletleşme konusunda somut adımlar atılmış olmasına ve fiilen bir devlet gibi davranılmasına rağmen, halen önemli bir kısım sorunları aşılmış değil. Halen Erbil ve Süleymaniye eksenli fiili iki merkez bulunuyor. Tek Parlamentoya rağmen, milletvekilleri ve bakanların seçiminde, bu iki merkez halen bir güç olarak ön plana çıkmaktadır. Başbakanlık ve bakanlıklar esasen iki güce göre oluşturulmaktadır. Askeri gücün merkezileştirilmesi için önemli bir çaba var ancak her iki bölgede de peşmerge ve polis daha çok KDP ve YNK güçlerine göre şekillenmiş bulunuyor. Bu bakımdan aşiretlerin güç dengeleri hala yönetim yapısını etkilemektedir.

Parlamento işleyişinde ciddi zafiyetler bulunduğu gibi demokratik bir sistemin yaratılmasında halen önemli sorunlar var. Örneğin Öcalan’ın görüşlerine yakınlığıyla bilinen ‘Demokratik Çözüm Partisi’ seçimlere giremiyor. Öyle ki Genel Merkezi’nin Hewler’den açılmasına izin verilmiyor. Ayrıca hukukun veya hukuksal sistemin uygulanmasında önemli problemler yaşanıyor. Örneğin, mahkeme kararlarının uygulanmasından çok önemli sorunlar yaşanmaktadır. Mahkeme kararlarının, bölgede etkin olan kişiler tarafından işlevsizleştirildiğine ve uygulanmadığına dair birçok örnek bulunuyor.

Kentleşme ve Sorunları

Kürdistan bölgesi bir bakıma sınır tanımayan bir kentleşme gerçeğiyle karşı karışa bulunuyor. Parlamento üyesi Shwan Ahmedin vermiş olduğu bilgilere göre, bölgenin gelişmesi için önemli yatırımlar yapılmış. Örneğin 2012 yılında, Erbil’de, 11.412 konutlu 13 yerleşim projesine harcanan para yaklaşık olarak 509,9 milyon dolar, Süleymaniye’de 11.491 konutlu 13 yerleşim projesine harcanan miktar 825,6 milyon dolar, Dohuk’da 4.667 konutlu 7 projeye harcanan miktar 138,6 milyon dolar olarak gerçekleşmiş. Genel olarak değerlendirildiğinde yatırımların % 61’i Erbil, % 24’ü Süleymaniye, %14’ü ise Duhok bölgesine yatırılmış. Bir başka ifadeyle oldukça hızlı bir kentleşme süreci yaşanıyor. Özellikle başkentin çevresini saran yeni modern kentler-semtler yapılıyor. Bir bakıma eski ve bakımsız merkez Hewler ile bunun etrafını bir ağ gibi kuşatan yeni Hewler arasındaki çelişkiyi çok belirgin olarak göze çarpıyor.

Ayrıca kentlerde henüz bilinçli bir belediyecilik anlayışı oturmuş değil. Şehir merkezlerinin alt yapısı oldukça dağınık ve geri bir durumda ve özellikle merkezi çevreleyen mahallelerde kanalizasyon, yol, ulaşım gibi alanlarda temel çözümler üretilmiş değil. Petrol üretiminin merkezi ancak çok ciddi bir elektrik sorunu bulunuyor. Elektrikler çok sık kesilebiliyor ve kenar semtlerde bu saatlerce süre biliyor. Nüfusu 2 milyonu geçen Hewler’de 800 bine yakın arabanın varlığı, özellikle hava kirliliğinde çok ciddi bir artışın olmasını yol açmış bulunuyor. Bu rakam genel Arap bölgesinin çok üstündedir ve bu haliyle devam eder veya kontrol altına alınmazsa önümüzdeki süreçte çok ciddi bir ekolojik sorunla karşı karşıya kalınacaktır.

Değişimin Merkezi: Eğitim

Eğitim alanında son yıllarda belirli bir gelişmenin olduğu görülüyor. Kürt Parlamentosu finans Komitesi üyesi parlamenter Omar Hawrami’nin vermiş olduğu bilgilere göre, Kürdistan Bölge Yönetimi’nin mevcut bütçesinin % 16’sının eğitim sektörüne aktarılacak. Güney Kürdistan Hükümetinin denetiminde olan bölgelerde, 2003 yılında 862 bin öğrenci bulunurken, 2013 yılında bu rakam 1,7 milyona çıkmış bulunuyor. Milli Eğitim Bakanlığının verilerine göre 2007 yılında, kreşten üniversiteye kadar olan mevcut öğretmen sayısı 36 binden, 2013 yılında ise 54,288’e yükselmiş. Ayrıca 2003 yılına göre, ilkokul, ortaokul ve lise sayısında % 81 artışla 2641’e ulaşmış bulunuyor. Kürdistan Bölge Yönetimi sınırları içerisinde yaklaşık olarak 100 bin öğretmen bulunuyor. 2004 yılında okuma yazma bilmeyenlerin odanı % 34’ken, 2012 yılında bu oran % 16’ya düşmüş bulunuyor. 2015 yılında % 7’ye düşürülmesi hedefleniyor. Bu amaçla 3.210 yeni eğitim merkezinin açılması hedeflenmektedir.

Eğitim sisteminde özellikle üniversite sayısında da belirli bir artış söz konusudur. Kürdistan Bölgesi’nde 11 kamu ve özel üniversite bulunuyor. İlk dört büyük üniversite: Selahaddin Üniversitesi, Süleymaniye Üniversitesi, Dohuk ve Soran Üniversitesi Üniversitesidir. 1968 yılında Süleymaniye kentinde kurulan Salahaddin Üniversitesi, 1981 yılında Erbil’e taşınmış. 1992 yılında ise Kürdistan Bölgesel Hükümeti’nin kararıyla Süleymaniye Üniversitesi ve Dohuk Üniversitesi, 2000 yılından sonra Koya, Soran Üniversitesi ve Hewler Tıp Üniversitesi kuruldu. 2010-2011 yıllarında ise Halepçe Üniversitesi, Raparin Üniversitesi, Garmian Üniversitesi ve Zaho Üniversitesi kuruldu.

Süleymaniye’de kurulan Irak Özel Amerikan Üniversitesinde öğretim dili İngilizcedir.

Kürdistan Bölgesinde kurulan özel üniversitelerin bazıları Cihan Üniversitesi, Sabis Üniversitesi, Işık Üniversitesi, Dijlah Koleji, Lübnan Fransız Üniversitesi, Hayat Üniversitesi, Toplum Gelişimi Üniversitesi ve Duhok bölgesindeki Nawroz Üniversitesidir. Mevcut üniversitelerde öğrenim gören öğrenci sayısı yaklaşık 94.700 olup bunların % 48’ini kız öğrenciler oluşturuyor.
Burada iki önemli nokta oldukça dikkat çekicidir. Birincisi Eğitimde Gülen Cemaati çok önemli bir alanı işgal etmiş durumda. Cemaatin ticaret, eğitim, sağlık ve sosyal alanlarda çok kapsamlı faaliyetleri söz konusudur. Cemaat, Cihan ve Işık Vakıfları ile özellikle eğitim alanında çok önemli bir ağ oluşturmuş durumda. Örneğin sadece Hewler’de Cihan Kreş, Cihan Kolej, Cihan Lise, Cihan Üniversitesi ve Işık üniversitesi bulunuyor. Gelişmiş modern teknoloji ile donatılan bu okullarda, Kürtlerin bürokratik kesimlerinin veya zengin tabakanın çocukları okutulmaktadır. Kürdistan bölgesinde Türkleştirme politikasının çok önemli bir parçası olan bu eğitim sistemi, özellikle Kürdistan Bölge Yönetiminde aktif destek alması da oldukça dikkat çekmektedir.

İkinci nokta özellikle Kuzey Kürdistan’da yani Türkiye bölgesinde gelen Kürt kökenli öğrencilerine yönelik yapılan haksız uygulamalardır. Halen, Güney Kürdistan’da üniversiteye devam eden öğrencilerle yaptığım görüşmede ortaya çıkan tablo, oldukça olumsuz görünüyor.

Kuzey’den gelen öğrencilere yönelik ön yargıların varlığı ön plana çıkıyor ve bu da öğrencinin eğitim sürecini çok ciddi oranda etkilemektedir. Genel veriler dikkate alındığında, 2006 yılında binlerle ifade edilen sayıda öğrenci Kürdistan Bölge Yönetimindeki üniversitelere girmek için başvuruda bulunuyor. 2005-2008 yılları arasında, her yıl değişik üniversitelere yaklaşık 750 öğrenci alınmış. Ancak 2010-2011 yılına geldiğinde 80 öğrenci kalıyor. Bunların 30’u mezun olmuş ve geriye kalanı da halen eğitimine devam etmektedir. Görüştüğümüz öğrenciler, bu mevcut tabloyu şu şekilde özetlediler.

Birincisi, Kuzey’den gelen öğrencilere yönelik, doğrudan ‘PKK’lidir ön yargısı oluşmuş. Bu yargı örgenciye bakış açısını önemli oranda etkiliyor. ‘İlk yılarda PDK-Bakur (kısmen PSK de) diye bir kurumun referanslarına’ göre öğrenciler kabul ediliyordu. Bir bakıma ‘PKKye karşı bir süzgeç’ oluşturulduğunu bir çok öğrenci tarafından belirtildi.
İkincisi Öğrencilerin kendilerinden kaynaklanan sorunlar oldu. Buraya geldikten sonra hem eğitime uyum sağlamalarıyla ilgili (dil vb) hem de sosyal yaşama ilişkin ciddi bir çaba olmadılar ve uyum sorunu yaşadılar.

Üçüncüsü, Kürdistan Bölge Hükümeti’nin Kuzeyden gelen öğrencilere yönelik uygulamaların giderek sertleşmesidir. Örneğin Bölgede eğitim dili ‘Soranca’ lehçesindedir. Bu nedenle dil hazırlık eğitimi resmiyette 6 ay gösteriliyor ve bütçesi de buna göre belirleniyordu. Bu süre bugün 1,5 aya indirilmiş. Böylelikle 1,5 ay içinde ön hazırlık olarak ‘soranca’ lehçesini öğrenip sınıf geçmenin son derece zor olması nedeniyle öğrencilerin çok önemli bir kesimi daha hazırlık döneminde eleniyor. Bir başka önemli nokta, Eğitim dili Kürtçe olmasına rağmen, Arapça alfabenin kullanılması nedeniyle Kuzeyde gelen öğrencilerin, Arapça harflerini öğrenmek zorunda kalmalarıdır. Ayrıca öğrencilerin barınma sorunu bulunuyor. Az sayıda öğrenci yurtlara kalıyor, değerleri kendilerine kalacak yer bulmak zorundalar.

Dördüncüsü, Kuzeyden gelen öğrenciler, bölgenin resmi vatandaşı olmadıkları için, akademik kariyer için master ve doktora haklarından yoksun bırakılıyorlar. Öğrenciler geçici oturuma sahip olduklarından dolayı okulu bitirdikten hemen sonra, oturum haklarında elinde alınıp gönderiliyorlar. Ayrıca Türkiye’deki üniversitelerle Güney Kürdistan’daki Üniversitelerin diplomalarının denkleştirilmesi için hiçbir resmi girişimde bulunulmadığı için, öğrenci mezun olup diplomasını alsa dahi, Türkiye’de bir işlevi bulunmuyor. Böylelikle öğrenci bir bakıma boşa zaman harcamış gibi bir psikolojiyle giriyor.
Sağlık ve Sosyal Yardım Politikası
Kürdistan Bölgesi Sağlık Bakanlığının verilerine göre, 2011-2012 yılı içerisinde sağlık için hazırlanan 28 projeye 379 milyon dolar aktarılmış, Güney Kürdistan Bölge Hükümeti, son yıllarda hastane yapımında önemli bir gelişme göstermiş. Kürdistan Bölgesi Sağlık Bakanı Rekawt Hama Rasheed’ın aktardığı bilgilere göre Erbil’de 400 yataklı Ortopedi, Nöro-cerrahi ve Spinal cerrahi hastanesi, Erbil(Hanjerok)’de 50 yataklı Genel hastane, Erbil (Rawanduz)de 50 yataklı Genel hastane, Duhok’da 200 yataklı Genel ve Acil hastane, Duhok (Zaho)’da 200 yataklı Genel hastane, Sulemaniye’de 400 yataklı Medikal hastanesi, Kalar’da 34 yataklı Devlet Hastanesi gibi bir çok şehir ve kasabada hastane ve 466 tane sağlık ocağı kurulmuş. 986 bin nüfuslu Duhok’ta 8 hastane ve 148 sağlık ocağı bulunuyor. Bölgede toplam yatak sayısı 1144’dür. Bu rakamlar, nüfus yoğunluğuyla orantılı olarak ele alındığında son derece düşük, ancak geçmiş yıllara oranla belirli bir gelişme eğilimi içinde olduğu görülüyor.

Kürdistan Bölge Hükümeti’nin Sosyal Yardım politikası daha çok şehit ailelerine verilen yardımlara göre şekillendiğini görmek mümkün. Kürdistan Bölgesel Hükümeti (KRG) resmi sözcüsü Safin Dizayee gazetecilere verdiği demeçte. “Bu 13,974 kişi sivil şehit ailelerine, 20.165 savaş şehit ailelerine ve 40.684 kişi soykırım kurbanlarının ailelerine yani toplam olarak 74.832 aileye yardım yapılması karlaştırılmış. Böylelikle ailelerin önemli bir kesimi savaş mağdurları olarak aylık maaşa bağlanmış durumda. Bunun için bütçeden ayrılan ödenek 95 milyon dolardır. Bütün bunlara rağmen, bölgede toplumun çok önemli bir kesimi yoksulluk içinde yaşıyor. Petrol kaynaklarının zenginliğiyle halkın refahı arasındaki çelişki çok belirgin olarak hissedilir durumda.

Tarımsal Ve Su Kaynakları Projeleri

Tarımsal üretim faaliyeti oldukça zayıf ve genellikle hazır tüketime dayanılan bir yaşam tarzı egemen olmuş. Üretici olmaktan çok hazır tüketim esas alınmış. Ancak son yıllarda bu alanda bazı önemli adımlar atılmış bulunuyor. Örneğin 2012 yılı içinde 20 hazırlanan projeye aktarılan miktar 270 milyon dolardır. Tarım ve Su Kaynakları Bakanı Serwan Baban’ın yaptığı açıklamaya göre, ‘Kürdistan bölge arazisinin tarıma oldukça elverişli olduğunu’ belirtmesi ve ayrıca Dicle nehri çevresinin ‘hem tarımsal araziler için hem de su yanakları için yararlanılabileceğini’ ancak bunun ‘çok azından yararlandığını’ belirtmesi, tarımsal kaynaklar bakımından önemli bir zemine sahip olduğunu gösteriyor. Son yıllarda özellikle tarımsal üretime yönelik hazırlanan projelerin yaşama geçirilmesinde önemli çalışmaların yapıldığını görmek mümkün.

Son 5 yıldır hazırlanıp uygulanmaya konulan projelerin etkisiyle tarım ve hayvancılık üretiminde belirli bir gelişmenin sağlandığı gözleniyor.

Ashti Hewler sulama projesi ile Erbil 380.000 dönüm, Garmiyan sulama projesi Süleymaniye (Garmiyan Admin) 700,00 dönüm, Akre sulama projesi Duhok (Akre) 500.000 dönüm arazinin sulunması için alt yapı oluşturulmaya başlandı. Ayırca Bawanoor Barajı Süleymaniye (Serwan) 1.000.000.000 m³ su toplama ve 90 mega watt enerji üreten baraj inşaatı gibi projeler devam ediyor.

Ayrıca Beyaz un günde 20 ton, Süt yıllık 400.000 ton, Erbil, Süleymaniye, Duhok genelinde yıllık üretilen kırmızı et 200.000 ton Kümes hayvanları üretimi yıllık 98 ton, Bal (arıcılık) 120 ton ve Yumurta üretimi yıllık 646.000.000 adet.

Genel olarak yatırımların % 56’si inşaat sektörüne, % 16’sı endüstriye, % 8’i turizme, % 1,1’i tarıma ve % 1,5’i de sağlığa ayrılmış bulunuyor. 2013 yılı içinde toplam projeler için yapılacak yatırımlara ayrılan miktar ise 6,5 milyar dolardır. 7 yıl içerisinde Kürdistan Bölge Hükümetinin yapmış olduğu doğrudan yatırım miktarı 24,3 milyar dolardır.

Bölgenin Ekonomisinin Gelişmesi Türkiye’nin Artan Ağırlığı

Lübnan, Türkiye, Mısır, İran, İngiltere, ABD, Yeni Zelanda, Birleşik Arap Emirlikleri, Almanya, İsveç, Fransa, Japonya, Çin ve Rusya gibi 20 ülkeye ait çok sayıda uluslar arası şirketin Güney Kürdistan’da yatırımları bulunuyor. Enerji sektöründe özellikle Amerika, İngiltere, Fransa ve son zamanlarda Rusya ve Çin’in yönelimleri söz konusudur.
Kürdistan Özerk Bölgesinde, enerji eksenli projeler hariç, 21 milyar dolar değerinde 450 büyük proje yaşama geçirilmiş olup bunun yaklaşık % 20’si doğrudan yabancı yatırım yoluyla kısmen finanse edilmiş. Enerji sorunu belki de en karmaşık ve çatışmalı sorunların başında geliyor. Bağdat ile Erbil arasındaki çelişkinin en önemli halkalarından biri petrol sorunudur. Bu iki yönlü olarak ön plana çıkmaktadır: Birincisi, Bağdat’ın Kürdistan bölgesine aktarması gereken % 17’lik payın düzenli olarak aktarılmaması, çoğu kez bir şantaj olarak kullanması ilişkileri geren bir sorun haline dönüşmüş görünüyor. İkincisi, Kürdistan Bölge Hükümeti’nin kendi inisiyatifiyle, Kürdistan bölgesinde uluslar arası şirketlerle ortak anlaşmalar yapmak istemesidir. Bu sorun Bağdat Hükümeti tarafından şiddetle reddedilmektedir. Ancak dikkat çeken nokta ise ABD’nin de, Kürdistan Bölge Hükümetinin böylesi bir yönelimi kabul etmemesi ve fiilin Bağdat’ın yanında yer almasıdır. Bu bakımdan özellikle ABD kökenli şirketlerinin, Kürdistan hükümetiyle anlaşma yapmaları konusunda belirgin bir kaygı içinde oldukları anlaşılıyor. Bundan ABD’nin belirlediği politikanın önemli bir etkisi olduğu kesin.

Rusya silah satışları ve enerji konularında ilişkilerine geliştirirken, Çin ise hem enerji hem de küresel mal ihracatını ön plana çıkartmaktadır. Mağazalarda bulunan televizyon, bilgisayar, telefon, fotoğraf makinesi gibi elektronik araçların çok önemli bir kesimi Çin mallarıdır. Otomobil sektörünün yaklaşık olarak % 65 ise Toyota, Corola, Nissan gibi Japon kökenli tekel gruplarının elinde bulunuyor.

Ancak Güney Kürdistan ekonomisinde Türkiye’nin çok belirgin bir ağırlığı göze çarpıyor. Bölge ekonomik fiilen Türkiye’nin denetimine girmiş bulunuyor. Gıda, tekstil, inşaat, enerji, tarım, hizmet sektörü gibi hemen her alanda Türk ekonomisinin çok önemli bir ağırlığı göze çarpıyor. Son birkaç yılın verilerine Türkiye ile Kürdistan Bölge Hükümeti arasında iş hacmi yaklaşık olarak 20 milyar dolar, ancak kayıt dışı ekonomiyle bunun 30 milyar dolar civarında olduğu tahmin ediliyor.

Güney Kürdistan bölgesinde yatırım yapan Türkiye kökenli büyük şirketlerin çok önemli bir kısmı, hükümet veya Gülen Cemaatine yakın olanlardan oluşuyor.
Bu şirketlerden bazılarını sıralamak mümkün, Örneğin cemaate bağlı olduğu söylenen ’77 Grubu’ en büyük inşaat şirketlerinden biridir. Erdoğan’ın eniştesinin başında bulunduğu ÇALI Grubu: İnşaat, yol ve havaalanı yapıyor. Yüksel Grubu; İnşaat ve yol, Arjen Grubu: İnşaat, Nurol İnşaat Grubu; Tatvanlı/MHP’ye yakın, Fernas Grubu; İnşaat ve Baraj işleri, Batman-AKP’ye yakın, Genel Enerji Grubu: petrol işleri.

Koç Grubu: Divan Hotel, Dedeman Hotel; Diyarbakırlı Ahmet Lezaoğlu, İstanbul Hotel,

Kale Seramik Grubu, Ege Seramik Grubu, Bay Mobilya, Özbay Mobilya, Ayta Mobilya, Bako Elektronik Grubu, Arçelik, Merinos, Taç Şirketi, Devran Şirketi, Sultan Elektrik Centre, Kiğli Tekstil, Vakko,

Sultan Rest Gıda/AltunKaya Grup, Aytaç Gıda, Ülker Grup, Pınar Ürünleri, Asya Bank/Cemaate ait.

Milyon dolarlarla ifade edilen ihalelerin çok önemli bir kısmı hükümete ve cemaate yakın şirketlere veriliyor. Özellikle Kürt kökenli kişilerin kurduğu şirketlerin bir kaçı orta düzeyde işletme olarak işlev görüyor. Genelinde taşeron özelliğine sahip küçük işletmelerdir.

Özellikle Kuzey’den Güney’e yönelik bavul ticareti denen ekonomik ticari ilişkiler oldukça yoğun olarak yapılmaktadır. Diyarbakır, Muş, Van başta olmak üzere Kuzeyin Kürt illerinden her gün yaklaşık 25 otobüs Duhok’a, Süleymaniye’ye ve Hewler’e geliyor. Bunların önemli bir kısmı küçük ticari ilişikler üzerine şekilleniyor. Ayrıca İstanbul-Hewler arasında günde 3 uçak seferi yapılıyor.

1608000cookie-checkNereye gidiyor… Güney Kürdistan İzlenimleri (I)

CEVAP VER

Please enter your comment!
Please enter your name here

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.