Perdeler açıktır, sahne önceden düzenlenmiş ve seyircinin koltukları doldurmasını beklemektedir. Sessizce bekleyiş sahnenin içinde ikinci sahne olarak konumlanmış. Ayrı bir platform içinde bir salon gözükmektedir. Salona açılan ayrı bir koridor, dış kapıya doğru gidiş hissi vermektedir. O duvar yönünde dış kapıyı gören bir pencere ve pencere önüne birikmiş kar birikintisi hissi.
Salonun bir köşesinde çam ağacı altında hediyeler ile Noel kutlamasını beklemektedir. Noel ağacı gibi bizlerde oyuncuların salonda yerini almasını beklemeye ve başladık… Sessizlik olacak biraz sonra, oyuncuların sesi dolduracak salonu. Önyargısız ya da daha önceden okunmuş tanıtım broşürü etkisi ile önyargı bir bekleyiş…
Evin hanımı kapıyı çalar ve eve elinde hediyelik eşya kutuları ile girer. Evin kapısını hizmetli açmıştır. İlk anda o evin bir küçük burjuva evi olduğu izlenimi vermektedir. Mutlu bir aile tablosu içinde efendisine şirin gözüken bir kedi gibi olan evin hanımı aldığı hediyeleri eşine göstermektedir. Eski ile gelmekte olanın arasındadır. Ekonomik krizleri ortadan kaldıracak yeni bir görev, geçmişin acılarını ortadan kaldıracak ya da yüzleşme kaçınılmaz olacaktır. Her kırılma süreci belirsizlikler ile başlar, her şey beklenildiği gibi gitmeyebilir…
Ortada bir illüzyon vardır ve bizler bu illüzyonun içinde doğru yolculuğa çıkacağız. Nora’nın yönlendirmesi ile bakacağız olaylara. Onun gözünden onun hissinden… O bizi öyle bir şekilde yönlendirecek ki, olayların gelişim süreci içinde hangi olay hangi sonucu doğuracağını baştan hissetmemize neden olur ama sonuç bir sürprizi barındıracaktır. O sonuç ile yüzleşmek kaçınılmazdır, kaçınılmaz olanın gelişim sürecini ince ince işlenen bir kurgu ile bizi sürükleyecektir.
Nora ile kocası Helmer arasında ki ilişki oyunun başından itibaren farklı bir şeyler olduğu hissini vermektedir. Aralarında bir mesafe vardır, sahibinin küçük kedisine davrandığı gibidir. Bu arada dikkatlerden kaçmayan şey ise Nora hareket alanı sınırlıdır, hiçbir zaman eşinin odasına girmemektedir. Helmer misafirlerini odasında ağırlarken hiçbir görüşmesini salona taşımamaktadır.
Nora’nın bir sırrı vardır o sır yıllar sonra ortaya çıkacaktır arkadaşı onu ziyaret ettiğinde. İşsiz kalmış, annesini kaybetmiş arkadaşı Christine yıllar sonra onu bir Noel öncesi ziyaret edecektir. o ziyaret Nora’nın geçmişine kısa bir yolculuktur aslında. Babası ile olan ilişkisi ve eşi ile olan ilişkisinin saklanan sırrı ortaya çıkacaktır. Nora’nın babası ve eşi ile olan ilişkisinde paralele olan davranışlar ortalığa serilecektir.
Babaların kızları ya iyidir ya kötüdür. İyi kızlar sessiz, itaatkar, sadık ve fedakardır. İyi kızlar kuralları çiğnemez, yalan söylemez, babasının istemediği şeyleri yapmaz. Babası kızında bu özellikleri arar ve takdir eder. İyi kızlar büyüdüklerinde de koca evinde aynı biçimde davranmalıdır.
Baba evinde öğrendiğini koca evinde de devam ettirecektir. O babalarının ve kocasının sevdiği uysal bir kedidir. Aslında o kafes içinde yaşayan bir kuştur. O kafesi parçalamak için hiçbir şey yapmamıştır, sadece öğrendiklerini hayatına uyarlamıştır. Düşünmemiş ve sorgulamamıştır.
Babasının son günleri başlarına kötü bir şey gelmiştir, kocası güney ülkelerinin birinde tedavi görmesi gerekmektedir ve paraları da yoktur. Babasından aldığını söylediği bir borç ile o doktorların söylediği yere gitmiş ve kocasının sağlığına kavuşması için her türlü özveriyi göstermiştir.
Christine bu tedavi sürecinde borç olayının aslını öğrenecektir, çünkü Nora arkadaşından sır saklayacak değildir, Christine’nin kışkırtası karşısında savunmaya geçerek gerçeği açıklar. Aslında borcu babasından değil bir tefecilik yapan Krogstad almıştır.
Olaylar geçmişte tanışmış olan bu bireyleri bir Noel öncesi yeniden karşılaştıracak ve yüzleşme Nora için kaçınılmazdır.
Helmer yeni görevi banka yöneticiliğidir. İlk iş olarak çalışma arkadaşlarını belirleyecektir. Yıllar öncesinden tanıdığı ve hoşlanmadığı Krogstad’ı işten çıkarmak ile işe başlamak istemektedir. Fakat yerine kimi alacağı henüz belli değildir. Nora’nın arkadaşı Christine bu işe talip olur ve Nora’nın istemesi sonucu Helmer’den oluru alır.
İşten atılacağını öğrenen Krogstad bu girişimi önlemek adına Nora ile konuşmaya gelir ve aba altından sopa gösterir. Aralarında ki sırı açıklayacaktır. O sırda başka bir sır da vardır, çünkü babası adına imzayı Nora atmış ve babasından öğrendiği tüm öğretileri çiğnemiştir. O artık “iyi” kız değildir. Kocasının “iyiliği” için öğretilerini çiğnemiştir. Bu bir tür yalandır, kocasının ardından iş çevirmektir. Ama böyle söylenmesi ve yapılması gerekmiştir.
Nora yasalar karşısında suçlu olabileceğini hiç düşünmemiştir. Ama Krongstad ile konuşmasında bu gerçek ile karşılaşacaktır. Nora, aslıda sadece kocasının iyiliğini düşünen bir eş olarak doğru yaptığını düşünmektedir; böyle bir durum karşısında yasaların onu cezalandırma olasılığını da anlayamayacaktır.
Yaptığının ortaya çıkması olasılığı karşısında önce intiharı düşünse de daha sonra kocasının kendisini kurtaracağına inanır; fevkalade bir şey olacak ve kocası tüm suçu üzerine alacak diye umut etmektedir.
Evlilikleri boyunca ciddi hiçbir şeyi paylaşmamış olduklarını kocasının tavrının beklediği gibi olmayacaktır. O kocasının gözünde evindeki porselen bebeklerden ve hatta kendi çocuklarından hiçbir farkı olmadığını anlayacaktır –aslında, babasının oyun evinden kocasının oyun evine transfer olmuştur. Bir erkeğin elinden başka erkeğin eline düşmüş bir oyuncak gibi hissetmektedir.
Kurgu içinde iki ayrı kadının yaşamı da Nora’nın gerçekliğine bir ayna işlevi görecektir. Birisi dadısıdır, diğeri arkadaşı Christine’dir.
Dadı, kendi kızını bırakıp Nora’ya annelik etmek zorunda kalmıştır. Christine kendi seçtiği erkekle değil, annesine ve erkek kardeşlerine bakacak koşulları sağlayacak bir erkekle evlenmiştir. Eşi öldükten sonra da çalışmak zorunda kalmıştır. Sevdiği adam olan Krogstad’ı bulmak umuduyla gelmiştir aslında Nora’nın yaşadığı şehre. Kader onları bu şekilde karşılaştıracaktır. İki kadın da hayatın zorluklardan olabildiğince nasiplerini almışlardır.
Olaylar Nora’nın davranışı üzerinde de baskı yapmaktadır. Aşırı gergindir. Konukları için hazırladığı dans gösteriminde ki aşırı coşku salt içinde bulunduğu krizden değil, ataerkil aile ve toplum düzeninde kendini, kendi kişiliğini bulamamasından ve bağımsız bir birey olarak gelişememesine neden olan baskı ve bastırılmışlık duygusundan kaynaklanır.
Helmer, Krogstad’ın Cristine’nin etkisiyle şantajdan vazgeçtiğini bildirdiği ikinci mektubunu okuduktan sonra, daha önce yalancılık, düzenbazlık, ikiyüzlülükle suçladığı Nora’yı hemen “bağışlayıverir”, bağışlanması gereken oymuş gibi. Üstüne üstlük bu “bağışlayıcılığın” kendine kattığı erkekçe güven duygusunu şöyle dile getirir: “Tam da bu kadınca çaresizlik seni benim gözümde iki kat çekici kılmasaydı bana da erkek mi denirdi” .
Helmer, onun bunu yapmaya hakkı olmadığını anlatmak için “Sen her şeyden önce eş ve annesin,” der.
Nora karşılık verir: “Ben artık buna inanmıyorum. Bence her şeyden önce
insanım—tıpkı senin gibi—en azından bundan böyle insan olmaya
çabalayacağım” Çocukluğunda ve genç kızlığında babasının gözünde nasıl bir oyuncak bebek idiyse, onun (kocasının) gözünde de öyle olduğunu, onların yüzünden bir şey olamadığını söyler. Ancak kocasıyla ilişkisinde kendinin de üstlenmediği bir kişilik sorumluluğu olduğunu, hep onun isteklerine göre davrandığını kabul eder.
Son sahnede Nora kendisine yüklenen rolün maskesini atıp “kendi” yüzü, “kendi benliğiyle” kaldığını görürüz. Bu benliğin içindeki bağımsızlık dürtüsü Cristine ve Krogstad ile konuşmalarında, daha önemlisi, gizlice de olsa kotardığı her işte bellidir; ansızın ortaya çıkmamıştır. Yalnızca dönüşüme uğramış ve keskinleşmiştir.
Özgürlük insanı var olmak yerine kendini yaratmaya zorlayan hiçliktir. “İnsan gerçekliği için var olmak kendini seçmektir”. Nora bu varoluş sürecinin sonunda, Helmer’in ne denli bencil, ne denli küçük bir adam olduğunu görüp yetişkin bir insan olmaya çabalaması gerektiğinin bilincine vararak gelmiştir. Bu da Helmer’in koruyuculuğunu yitirmesiyle ve haksızca, acımasızca da olsa, Helmer’in ilk kez onu yetişkin insan gibi bir davranışından sorumlu tutmasıyla gerçekleşmiştir.
Sahne düzeni sahne içinde sahnedir. Son sahnede kar altında son bakış için o sahne içinde sahne olarak kurgulanmış diye düşündüm. Işık daha fazla duvarları aydınlatıyordu, zaman zaman oyuncuların mimiklerini sadece seslerinden anlayabiliyordum, karanlıkta kalmıştı. Geniş bir sahnenin küçük ve orta yerine yerleştirilen platform içinde oyuncuların hareket etmesi ve bir biri ile buluşmaları önünde koltuk ve diğer sahne üzerinde ki dekorun gölgelediğini ve kapattığını düşündüm. Klasik bir bir tiyatroya yeni yorum katmadan sahnelenmesini düşünmüş yönetmen ama en azından kendisince yorum katarak daha dinamik bir şölene dönüştürebilirdi. En azından ikinci sahnede ki dinamizm ilk sahnede de olabilirdi, çünkü verilen arada bir çok seyirci salondan ayrıldığını gördüm… Şehir tiyatroları olanakları ile daha farklı bir şeyler olabilirdi diye içimden geçirmedim değil, elbette her şeyin başı bütçe ama kurumsallaşmış bir tiyatroda bütçe ve harcamalar önceden hesaplanır ve en minimalden daha göze hitap edilen bir şeyler çıkabilirdi… elbette yönetmenin tercihi oyuncuların da ustalıklarını göstermesinin önünde perde olmuş da olabilir, çünkü bazı sahnelerde ki abartılar, bazı bölümlerde ki duygusal geçişler en azından seyirci koltuğunda bana ulaşmadı..
Ibsen’in tanınması açısından, en çok ses getiren oyununun bugünün Türkiye’sinde sahneye konması çok kıymetli. Ayrıca, Nora’nın dönüşümünü gören seyirci, kendi hayatına şöyle bir dönüp bakacaktır diye düşünüyorum.
Nora (Bir Bebek Evi)
Yazan: Henrık Ibsen
Çeviren: Jale Karabekir – Feride Eralp
Yöneten: Ali Gökmen Altuğ
Dramaturg: Gökhan Aktemur
Müzik: Tolga Çebi
Sahne Tasarımı: Eylül Gürcan
Görsel – Işık Tasarımı: Kemal Yiğitcan
Kostüm Tasarımı: Gamze Kuş
Efekt-Ses Tasarımı: Hamza Değirmenci
Yönetmen Yardımcısı: Gülce Çakır – Çağlar Ozan Aksu
Oyuncular: Berna Adıgüzel, Canan Kübra Birinci, Cengiz Tangör, Hakan Arlı, Mert Tanık, Nurdan Gür,Yeşim Koçak
