Faruk ESKİOĞLU – Metin ŞENERGÜÇ
Ülkelerin sömürülme yöntemlerinden biri de “dış ticaret hadleri”ndeki* dengesizlikle yoksul ülkelerden sanayileşmiş ülkelere değer akışının sağlanması sayılıyor. Kakodan buğdaya dünya ürteminde fiyatı saptayan Londra’ya karşı 1980’de kurulan FLO** 49 ülkede 422 üreticiyi şemsiyesinde toplamayı başardı.
FLO’nun amaçları arasında üreticilerin, ücret, yaşama koşulları, sağlık sorunları, sendikal haklar ve çalışma koşullarında çağdaş kuralların sağlanması da yer alıyor… ‘Fairtrade’ markası, küçük üreticilerin kendi yazgılarını kendilerinin saptaması olanağı sağlanması anlamına da geliyor…
DÜNYA TİCARETİNDE BASKIN ÜRÜN: PETROL
Dünya ticaretinde dünya politikasına damgasına vuran ürün petrol sayılıyor. ABD petrol bölgelerini kontrol etmek için saldırgan politikasını sürdürüyor. ABD’nin döktüğü kanı ve pek çok üretimin ana hammaddesi olan petrol ürünündeki toplumsal adaletsizliği “Teröre karşı savaş” ve “Demokrasi ihracı” olarak propaganda yapıyor.
ABD, “petrol”deki şahin politikasını yalnız Orta Doğu’da değil arka bahçesi sayılan ve dünyanın en büyük petrol üreticisi ülkelerinden Venezüella’ya karşı da sürdürüyor. Demokratik seçimle işbaşına gelen Venezüella Cumhurbaşkanı Hugo Chavez’e karşı bir zamanlar Şili’nin sosyalist lideri Salvador Allende’ye karşı uyguladığı ‘darbe’ senaryolarında başarısız kaldı.
ABD’nin IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kapitalist oluşumlardaki etkinliğiyle petrol dışındaki dünya ticaretini kendi politika ve ihtiyaçlarına göre uyumlaştırma çabalarını artırdığı da söylenebilir. Bu politikasının uzantısı olarak Dünya Bankası Başkanlığı’na geleneklerin tersine Irak işgalinin mimarı Paul Wolfowitz’in atanması ve eski başkan James Wolfensohn’un Filistin’e temsilcisi gönderilmesi AB ülkelerinin bile tepkisini çekmişti.
Dünya ticaretinde yoksul ülkeler ile sanayileşmiş kapitalist ülkeler arasındaki ticaret genellikle tarım ve teknoloji yoğun ürünler değişimine dayanıyor. Yoksul ülkelerdeki üretim koşullarında işçiler, ürünlerin fiyatlanmasında ise üreticiler büyük bir sömürüyle karşılaşıyor. Dış Ticaret Hadlerindeki kısırdöngüyü değiştirme çabalarından biri de 1980’den sonra duyulmaya başlayan “Fair Trade-Adil Ticaret” çabaları sayılıyor…
ADİL TİCARET NEDİR?
11 Eylül sonraki bu ortamda, küçük üreticinin, kendi tarlasında ürettiğinle ailesini geçindirmeğe çalışan köylünün, köşedeki bakkalın, manavın sorunlarının, böylesine küresel boyutlardaki stratejilerle bağları oldukça uzak görülmesine rağmen gerçekte çok yakındır. Piyasadaki fiyatlarda ortaya çıkan dalgalanmaların, gelişmekte olan ülkelerdeki küçük üreticiler üzerinde yaşamsal etkisi bulunuyor. Bazen ani fiyat değişimleri, üretim giderlerinin bile karşılanmasını zorlaştırabiliyor.
“Fairtrade” düşüncesi gelişmekte olan ve üçüncü dünyadaki üreticilerin, işte bu küresel dünyadaki haklarını korumak amacıyla geliştirildi. Bu vakfın kuruluşuyla birlikte, ekonomiyi belirleyen taraflardan biri olan tüketicinin rolü de tanınmış, doğrudan üreticiyle yapılan ticaretin, hem tüketiciyi hem de üreticiyi güçlendirmesi amaçlandı.
FLO KURULUYOR
FLO 1980’lerin sonlarında Hollanda’da kuruldu. Max Havelaar, FLO garanti markasını ilk defa 1986’da Meksika’dan alınan kahvede uyguladı.
Günümüzde ise, uluslararası platformda, “Fairtrade” standartlarını denetleyen ve etiketlerini veren 19 ayrı örgüt bulunuyor.
2004 yılının Eylül ayındaki verilere göre; 49 üretici ülkede 422 “Fairtrade” markalı üretici, çeşitli ülkelerde bulunan, yine “Fairtrade”e kayıtlı yüzlerce ithalatçıyla ticaret yapıyor. 18 Ülkede yapılan ticaretin sonuçlarına göre, “Fairtrade” markası yılda yüzde 20’lik bir artış sağlamayı başardı.
“FAİRTRADE” STANDARTI
“Fairtrade” markasını taşıyan ürünler, FLO’nun standartlarına uymak zorundadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki yoksul üreticilerin sorunları, ürettikleri ürünlere göre değişiyor. Örneğin, Kahve, kakao ya da çay üreticilerinin çalışma koşulları, ücretleri, kendi aralarında olduğu gibi ülkelere göre de değiştiği söylenebilir.
Bu amaçla ilk olarak, “Fairtrade” markasını taşıyan üreticilere, çalışanların ücretleri, yaşama koşulları, sağlık sorunları, ilgili sendikalara üye olmaları ve iş yerindeki çalışma koşulları hususlarında FLO’nun belirlediği şartlara uyma zorunluluğu getirildi.
İkinci olarak, “Fairtrade” markasını almak isteyen üreticilerin FLO’nun asgari şartlarını yerine getirme zorunluluğu olduğu gibi, kendi iç dinamiğiyle gelişmeyi de teşvik etmesi gerekiyor. Bu amaçla FLO, üreticilerin sürekli olarak, çalışanların çalışma koşullarını, sosyal haklarını ve malların kalitelerini geliştirmelerini teşvik ediyor ve gözlüyor. FLO, bu amaçla kahve, kakao, bal, taze meyve vb. tek tek her ticari malla ilgili yerine getirilmesi gereken koşullarla ilgili uluslararası stardartları da saptama görevini üslendi.
UYGULAMA
Granada’da 39 yerel muz üreticisinin yaşam koşulları 1996‘da, Hollanda’da ‘Fairtrade’ markalı bir şirketle anlaşmasından sonra köklü olarak değişti.
Ürünlerine sürekli olarak pazar bulmaları dışında, belirlenen minimum satış fiyatı, olası fiyat dalgalanmalarını da etkisiz kıldı. Karaipliler’i silip süpüren 1988 Kasırgası’ndan sonra, 2000 yılına kadar satacak meyveleri kalmayan bu üreticiler FLO’nun desteği ile toparlandı ve İngiltere’de bulunan “Fairtrade” markalı Mack Multiples şirketinin de aracılığı süpermarketler zinciri “Sainsbury”ye ürünlerini pazarlamayı başardı. Şimdi bu grupta 70 üretici bulunmaktadır.
“Fairtrade” üreticileri her hafta yaptıkları toplantılarda, meyvelerin sevkedilmesi ve ödemeler ile ilgili sorunları kendileri koordine ediyor. Yıllık yapılan toplantılarda ise, satışlardan elde edilen primlerin, yaşadıkları toplum içindeki koşulları geliştirmek ve ortak sorunları çözmek için nasıl kullanacaklarını kararlaştırıyor.
TÜKETİCİ AÇISINDAN “FAİRTRADE”
Tüketici açından bakıldığında da “Fairtrade”, daha iyi fiyatla alışveriş, iyi çalışma koşulları, yerel halkın kendi başına ayakta durmasını sağlayacak koşulların yaratılması ve gelişmiş ülkelerle adil, eşit koşullarda ticaret yapabilme olanaklarının yaratılmasıdır.
Ürünün üzerinde bulunan “Fairtrade” markası, üreticilerle adil şartlarda ticaret yapıldığının garantisi, bağımsız bir marka sayılıyor.
MARKA OLARAK “FAİRTRADE”
“Fairtrade” Markası, CAFOD’un (Christian Aid, Oxfam, Traidcraft, Exchange and World Development Movement) kurduğu ’Fairtrade Foundation’ (Adil Ticaret Vakfı) tarafından veriliyor.
18 Ayrı ülkede bulunan, uluslararası platformlarda tanınmış girişim grupları ve FLO’nun belirlediği standartlara uyuyor.
“Fairtrade” markası 250 ayrı üründe uygulanma başarısını gösterdi. Belli başlı süpermarketlerde, bazı toptancılarda “Fairtrade” reyonları ya da ayrı dükkanları yaygılaşmaşmaya başladı.
Gelişmekte olan dünyada üretimin büyük kısmı toprağa dayandığı için ilk defa ziraat alanındaki ürünlerde başlayan bu vakıf, gelişmeyle birlikte her yıl farklı alanlardan ürünlere de bu markanın kapısını aralıyor.
Tüketicilerin “Fairtrade” markalarını tercih etmesi yoksul ülkelerdeki üretici ve işçilerin çokuluslu tekellere karşı mücadelesine destek anlamına da geliyor. “Fairtrade” ürünleri duyarlı tüketicilerin ilgi ve desteğini bekliyor…
______________
* Dış Ticaret Oranı (Hadleri): Bir ükenin dış ticaretinde gerçek kaybı ile gerçek kazancının birbirine olan oranıdır. İhracat fiyat endeksinin, ithalat fiyat endeksine bölünmesiyle hesaplanır. Ülkelerin dış ticarette kazanç ve kayıpları dış ticaret oranıyla saptanır.
**FLO (Fairtrade Labelling Organisation International) kontaklar aşağıdadır:
Kaiser Friedrich Strasse 13
D 53113 Bonn ALMANYA
Tel : +49 228 949 2311
Fax : +49 228 242 1713
E Posta : [email protected]
Web Site : www.fairtrade.net
İLGİLİ HABER: ‘Adil ticaret’ dönme dolapta
DİĞER AYAKÜSTÜ SOHBETLER:
– Kuzey çikolata, Güney ekmek derdinde
– Fokları, katliamdan kurtaralım!
– Nükleer denemelerin faturası: Doğal felaketler
-Türkiye’de de nükleer silah istemiyoruz!
– Faşizm neden Almanya’da kök saldı?
– Demirel davasında tekelci medya da suçludur
