Atatürk’ün çıkardığı gazetelerden ilki olan Minber’in hemen her sayısını okumuş biri olarak, Aytül Tamer’in “İrade-i Milliye – Ulusal Mücadelenin İlk Yayın Organı” adlı araştırma kitabını ilgiyle okudum.
İrade-i Milli ye propaganda amaçlı çıkan bir gazete. Zaten kitabın başlığında da ulusal mücadelenin ilk yayın organı olduğu belirtilmiş. Üç yıl dört aylık bir yayın hayatı olan gazetenin geçirdiği evreleri üç kısımda ele almış yazar. İlk kısımda İrade-i Milliye’nin tarihçesini, ikinci kısımda bağımsızlık mücadelesinin ulusal öğelerini, üçüncü kısımda ise dış dinamiklerin iç dinamiklerle ilişkisi ve ulusal mücadele üzerine etkilerinin İrade-i Milliye’de nasıl sunulduğu ortaya konulmuş.
İrade-i Milliye’nin ilk sayısı 14 Eylül 1919’da Sivas’ta yayınlandı. Gazetenin yayınlanma amacı Mustafa Kemal önderliğinde başlatılan Anadolu hareketinin gerekliliğini okur- yazar olan herkese anlatabilmekti. Gazete ilk olarak Sivas Kongresinde alınan kararları duyurmayı amaçlıyordu. Anadolu hareketinin başarılı olabilmesi için yapılanların ve yapılacakların geniş kitlelere birinci elden doğru olarak duyurulması gerekiyordu. Mustafa Kemal bunu çok önemsiyordu.
İrade-i Milliye’nin ilk 16 sayısı, yani 14 Eylül – 15 Aralık tarihleri arasında çıkan nüshaları Mustafa Kemal denetiminde çıkmıştır. Bu gazetenin ilk dönemidir. Başlangıçta haftada bir, sonraları haftada iki ve günlük olarak çıkan gazetenin nüshaları birçok şehrin çeşitli dairelerine resmi mühürlü zarflar içinde gönderilmiştir. Bu da gazetenin resmi bir yayın organı olduğunu göstermektedir.
İrade-i Milliye, Mustafa Kemal’in çıkardığı ilk gazete değil. İlki Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra İstanbul’da Fethi (Okyar) Bey ile 51 sayı yayınladıkları Mimber’di. Mustafa Kemal, başında bulunduğu Yıldırım Orduları Grubu ve 7. Ordu Karargahı lağvedildiği için Suriye’den İstanbul’a yeni dönmüştü. Ülkenin içinde bulunduğu durum hakkında fikir alışverişi yapmak istiyordu ancak, askeri kimliği politik olaylara girmesini ve aktif rol almasını engelliyordu. Bu yüzden ilk çıkardığı gazetenin sahibi ve başyazarı Fethi (Okyar) Bey gözüküyordu.
Mimber, Mustafa Kemal’in fikir alışverişi yapabilme düşüncesiyle çıktı. Falih Rıfkı Atay “Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri ve 19 Mayıs” adlı kitabında o dönemdeki Mustafa Kemal’in gazetecilik anlayışının temelinde “yazacaksın yazdıracaksın, fikir kavgaları yapacaksın” düşüncesinin yattığını yazıyor.
Oysa İrade-i Milliye’de Mustafa Kemal fikir kavgasından çok bağımsızlık kavgasını duyurmak, destek bulmak amacı gütmüştür.
İrade-i Milliye’de yoğunlukla Ulusal Mücadele anlatılmıştır. İstanbul hükümeti ve saltanat hakkında yazılar da gazetede göze çarpmaktadır. Ayrıca gazetede ittihatçılık ve milliyetçilik konularına da yer verilmiş, halkın sesini duyurabileceği Büyük Millet Meclisi’nin açılmasının önemine sıkça değinilmiştir.
Tüm bu yazılara rağmen yine de halk Anadolu hareketini Osmanlının devamı olarak görmeye devam etmektedir. Hatta gazetede bile bu düşünce zaman zaman yer almış.
Örneğin gazetede yayınlanan Kürtlerle ilgili yazılarda bu durum sıkça göze çarpıyor.
Hatta Kazım Karabekir, İradi-i Milliye’de yayınlanan bir açıklamasında “Kürtlerle Ermenilerin işbirliği içinde olduğu ve Kürdistan’ın kurulacağı haberlerini yalanlanmıştır. Karabekir Paşa, açıklamasında Kürtlerin Osmanlıya olan bağımlılığından emin olduğunu ve İslamiyet ile Hilafetin korunmasının Kürtlerle Türklerin ortak hedefi olduğunu söyler.
Anadolu hareketini Osmanlının devamı olarak gören sadece Kazım Karabekir değildir. Anadolu hareketine destek veren ve Kuvay-i Milliye’ye katılan bazı Kürt aşiretleri de böyle düşünmektedir.
Bu aşiretlerden gelen yazılar gazetede yayınlanmaktadır. Dersim ve Erzincan aşiretlerinden gelen ve gazetede “Türklük ve Kürtlük Layenfekk Bir Aile Ocağıdır” başlığı ile yayınlanan bir telgraf metnini Aytül Tamer’in kitabından aynen aktarıyorum:
“Bir takım cemiyet ve eşhasın Kürtlüğün hukukunu muhafaza niyet ve teşebbüsatında bulunduklarını haber aldık. Dersimin bir kısmı ile Erzincan’ın bir kısmını teşkil eden biz Kürtler halife-yi zişanımızın ve hükümeti Osmaniyenin idaresinden başka bir idare istemediğimiz gibi bin seneyi mütecaviz bir zamandır birlikte yaşadığımız dindaşlarımız bulunan Türklerden ayrılmak hatırımıza bile gelmez. Bu birliğin muhafazası için hayatımızı varımızı fedaya her an hazırız. Hüviyetleri bizce malum olmayan eşhası malumenin Kürtlük namına söz söylemeğe hak ve salahiyetleri olmadığını arz eyler ve ayrılığı (?) edecek bu gibi olayları nefretle red eyleriz.
Gazetede Ali Galip Olayı’na destek veren Kürt aşiretlerini kınayan yazılar da yayınlanmıştır. Bilindiği gibi Elazığ Valisi Ali Galip Bey’in önderliğinde Sivas Kongresinin yapılmasını engellemeye ve Mustafa Kemal Paşa’yı ortadan kaldırmaya yönelik çabalarına bazı Kürt aşiretleri de katılmıştı. Bu aşiretleri kınayan telgraflar İrade-i Milliye’de yer almıştır. Türk ve Kürtlerin işbirliği içinde olduğu vurgusu gazetede sıkça tekrarlanmıştır.
Kaynaklar
1-“İrade-i Milliye – Ulusal Mücadelenin İlk Resmi Yayın Organı”, Aytül Tamer, TÜSTAV Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı Yayınları
2- “Türk Basın Tarihi”, Nuri İnuğur, Gazeteciler Cemiyeti
3- “Milli Mücadelede Atatürk ve Basın 1019 – 1021”, Yücel Özkaya, Atatürk Araştırma Merkezi
4- “Atatürk Döneminde Basın ve Basın özgürlüğü”, Gazeteciler Cemiyeti
