Türkiye’deki sigara fiyatlarının Avrupa’daki gelişmekte olan ülkeler düzeyinde olduğuna dikkati çeken Yürekli, ”Oysa biz Avrupa’da Estonya, Letonya, Kıbrıs gibi ülkelerden daha gelişmiş bir ülkeyiz, fiyatlar daha da artırılabilir” dedi.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan ”Türkiye’de Tütün Ekonomisi ve Tütün Ürünlerinin Vergilendirilmesi” raporu, Sheraton Otel’de düzenlenen basın toplantısıyla açıklandı.
Toplantıda konuşan DSÖ Başekonomisti Ayda Yürekli, ”sigarada verginin artırılmasının kaçakçılığın artmasına neden olacağı” söyleminin gerçeği yansıtmadığını belirterek, burada Maliye Bakanlığının çalışma kapasitesinin çok önemli olduğunu söyledi.
DSÖ’nün tütünün vergilendirilmesi ve sigara konusunda Maliye Bakanlığı ile çok sıkı çalışmalarının bulunduğunu ve Maliye Bakanlığının bu konuda çok başarılı çalışmalar yaptığını anlatan Yürekli, bu başarılı uygulamalar hakkında bilgi almak üzere Maliye Bakanlığını ziyaret ettiğini bildirdi.
Yapılan araştırmalara göre, Türkiye’de yetişkinlerin 3’de 1’inin, erkeklerin yüzde 48’inin, kadınların ise yüzde 15’inin sigara kullandığını ve bu oranların giderek arttığını belirten Yürekli, sigara içme oranı açısından Türkiye’nin 14 ülke arasında erkeklerde birinci, kadınlarda ise ikinci durumda olduğunu açıkladı.
Her yıl tütün ve bağlantılı hastalıklar nedeniyle Türkiye’de 50 bin kişinin öldüğüne işaret eden Yürekli, tütün ürünlerinin tüketimine yönelik bir müdahalede bulunulmazsa 2050’de tütün ile bağlantılı hastalıklar nedeniyle ölecek insan sayısının yıllık 276 bine çıkacağına dikkati çekti. Yürekli ayrıca, 6,4 milyon gencin tütün ürünlerine başlayacağını ve bunlardan 2,5 milyonunun hastalıklar nedeniyle zamanından önce öleceğini öngördüklerini de bildirdi.
Tütün kullanımını azaltmak için en etkili yolun vergi artışlarıyla tütünün fiyatlarını artırmak olduğunu vurgulayan Yürekli, yüksek fiyatların gençleri sigaraya başlamaktan vazgeçirdiğini ve insanları sigarayı bırakmaya teşvik ettiğini belirtti.
Türkiye’de 2010 Ocak ayı itibariyle kıymet esasına göre alınan verginin, bir paket sigaranın perakende fiyatının yüzde 63’ünü oluşturduğunu hatırlatan Yürekli, şöyle konuştu:
”Tütün tüketimi vergisi ortalama olarak perakende fiyatının yüzde 63,4’ünü oluşturmaktadır. Toplam vergi KDV dahil ortalama olarak perakende fiyatının yüzde 78,7’sini oluşturmaktadır. Perakende fiyatının yüzdesi olarak Türkiye’deki tütün vergisi, minimum AB standartlarını karşılamaktadır ancak Türkiye’deki ortalamaperakende sigara fiyatı yüksek gelirli AB ülkelerindeki ortalama fiyattan daha düşüktür. Düşük fiyatlar düşük vergi geliri demektir. Türkiye’deki sigara tüketimi kaynaklı vergi geliri AB’de sigara tüketen ülkeler içinde en düşükler arasındadır. Türkiye’de sigara fiyatları gelişmekte olan ülkeler düzeyinde, ancak biz Avrupa’da gelişmiş bir ülkeyiz fiyatlar daha da artırılabilir.”
”İDARELER ÖNGÖRDÜKLERİ VERGİYİ TOPLAMAYI BAŞARIR”
”Vergilerdeki artışın sigarada kaçakçılığı artırdığı” yönündeki söylemin gerçekçi olmadığını, vergiler artırılsa dahi idarelerin her zaman öngördükleri vergiyi toplamayı başardıklarını anlatan Yürekli, burada Maliye Bakanlığının çalışma kapasitesinin önemli olduğunu vurguladı.
Sigara firmalarının vergi artışından etkilenmemek için ekim, kasım, aralık aylarında daha fazla üretim yaptığını, bu nedenle ocak, şubat, mart aylarında sigaradan kaynaklanan vergi gelirlerinde bir düşüş olduğunu anlatan Ayda Yürekli, mayıstan itibaren durumun normale döndüğünü ve Maliye Bakanlığının da firmaların bu tavrını bilerek ona göre davrandığını söyledi.
FİYAT ESNEKLİĞİ 1’İN ALTINDA
Sigarada fiyat esnekliğinin 1’in altında olduğunu, bu nedenle vergi artışının hükümetin vergi gelirinin artmasını sağladığını kaydeden Yürekli, vergilerden sağlanan gelirin bir bölümünün sigaradan kaynaklanan sağlık sorunlarının önlenmesine yönelik kullanılmasının yararlı olacağını kaydetti.
Yürekli, Türkiye’de paket başına alınan maktu verginin 3,10 liraya ve oransal verginin yüzde 65’e çıkarılması halinde ülkede 900 bin kişinin sigarayı bırakabileceğini, 700 bin gencin sigaraya başlamasının engellenebileceğini ve 500 bin kişinin erken ölümünün önüne geçilebileceğini bildirdi. Yürekli, ayrıca bu şekilde 4,1 milyar lira ek vergi gelirinin elde edilmesinin de sağlanabileceğini ifade etti.
Yürekli’nin verdiği bilgiye göre, bu yıl itibariyle sigarada halen kıymet esasına göre vergi oranı yüzde 63, özel tüketim vergisi paket başına 2,65 lira iken, içici sayısında 590 bin azalma belirlendi. Vergi oranı yüzde 65, özel tüketim vergisi paket başına 3,10 lira olursa içici sayısındaki azalmanın 1 milyon kişiye çıkabileceği tahmin edildi.
Vergilerdeki artışla özel tüketim vergisi geliri 15,5 milyar liradan 16,8 milyar liraya çıkabilecek.
ÖNERİLER
DSÖ’nün hazırladığı raporda sigaranın vergilendirilmesi konusunda şu önerilere yer verildi;
”- Özel vergiyi yükseltin ve enflasyona otomatik olarak ayarlayın. – Fiyatların enflasyondan daha yüksek bir oranda artması gerekiyor. Zaman içinde tüketim vergilerini artırın böylece perakende sigara fiyatlarının en az yüzde 70’ini oluşturmasını sağlayın, tüketim vergisi artışlarıyla geliri yükseltin böylece sigara üreticilerinin markalarının fiyatlarını yükseltmesini beklemeden zamma sebebiyet vermiş olursunuz.
Tütün vergisi gelirlerinin bir kısmını sağlık hizmetlerinin finansmanına ayırın.
Tüketim vergisi gelirinin yüzde 10’u toplam kamusal sağlık harcamalarının yüzde 5,6’sını karşılayabilir.
Tütün ürünlerinin kayıt dışı ticaretini engellemeye yönelik çabaları güçlendirin.”
SSUK BAŞKANI
Toplantıda konuşan Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi (SSUK) Başkanı Elif Dağlı da herhangi bir önlem alınmazsa bugünlerde genç ve çocuk olan 6,5 milyon kişinin 2050’de sigara bağımlısı olacağını ve bunlardan 2,5 milyonunun erken yaşta hayatını kaybedeceğini söyledi.
Sigara bağımlılığının önlenmesinde en etkili yöntemin fiyat olmasına karşın sigara endüstrisinin baskısıyla bu mekanizmanın yeterince uygulanamadığını vurgulayan Dağlı, ”Bu konuda en az 55 bin belge var. Tütün şirketlerinin (sigara vergilerini bizim istediğimiz gibi çıkaracaklar, maliye müsteşarından söz aldık) gibi ifadeleri yer alan belgeler çok fazla” dedi.
Sigara endüstrisinin ”kaçakçılık artar” bahanesiyle hükümetleri korkuttuğunu anlatan Dağlı şöyle konuştu:
”Esas sigara kaçakçılığı vatandaşın cebinde getirdiği veya eşeklerle getirdiği değil, konteynerlerle yapılıyor. Organize suç örgütleri, terör örgütleri sigara şirketleri tarafından yönlendiriliyor, vergisi ödenmeyen ürünler piyasaya sunuluyor, politik amaçlı terör örgütlerine de kazandırımlar sağlanıyor, bunun için özel fabrikalar kuruluyor. Sigara kaçakçılığı fiyatların düşük olduğu ülkelerden yüksek olduğu ülkelere doğru değil, kuzey ülkelerinden güney ülkelerine fiyatların yüksek olduğu ülkelerden düşük olduğu ülkelere yapılıyor, Avrupa’dan geliyor.”
DSÖ Başekonomisti Ayda Yürekli de tekrar söz alarak, verginin düşük olduğu İtalya, İspanya gibi ülkelerde sigara kaçakçılığının yüksek olduğunu, kuzey ülkelerinde ise kaçakçılığının düşük olduğuna dikkati çekerek, ‘Eğer bir organizasyon bir ülkeye rahatça girebiliyorsa, halkın talebi varsa vergiler ne olursa olsun kaçakçılık olacaktır. Kıbrıs, Hong Kong, Singapur gibi minik ülkelerden diğer ülkelere büyük bir kaçak var ve bir kayıt yok. Esas problem eşek sırtında yapılan kaçakçılık değil organize kaçakçılıktır” dedi.
SİGARİLLO VE SİGARA ARASINDAKİ VERGİ FARKI
Bu arada toplantıda puro ve sigarillo ile sigara arasındaki vergi farkı da gündeme geldi. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumundan (TAPDK) bir yetkili, sigarada yüzde 70’e varan vergi oranına karşın sigarillo ve purodaki vergi oranının yüzde 30 düzeyinde olduğuna işaret ederek, bunu eleştirdi.
Bunun üzerine Maliye Bakanlığından bir yetkili, bu ürünlerin 3 yıl önce sigara düzeyinde vergilendirildiğini, ancak TAPDK’nın önerisi üzerine puro ve sigarillo üzerindeki verginin yüzde 30’a düşürüldüğünü ayrıca TAPDK’nın ithalat için bu ürünlerin ”Türkiye’de üretilmesi” şartını da kaldırdığına dikkati çekti.
TBMM’de görüşülen Torba Yasa’da sigarillo ve puro ile sigara arasındaki vergilendirme farkının giderilmesine yönelik bir hüküm bulunduğu da kaydedildi.
