İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) için Marmara Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mustafa Çelen tarafından hazırlanan “Yolsuzluk Ekonomisi-Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi” başlıklı raporda, yolsuzluk düzeyinin tekel gücüne ve takdir yetkisine sahip olmakla arttığı, hesap verebilirlikle azaldığı vurgulandı. Raporda, ekonomideki tekelci yapıların azaltılması, resmi takdir yetkilerinin belli kurallara bağlanması ve şeffaflığın arttırılmasıyla yolsuzluğun azaltılabileceği belirtildi.
Yolsuzluğun gelir dağılımında sapmalara neden olduğuna dikkat çekilen rapora göre, yolsuzluk, gelişmekte olan ülkelerde mal ve hizmet üretiminde veya satış sürecinde önemli bir maliyet unsuru olarak ortaya çıkıyor.
Yolsuzluk düzeyinin ölçülmesinde Uluslararası Şeffaflık Örgütü ve Uluslararası İş Dünyası Örgütü verilerinden yararlanılan raporda, elde edilen sonuçlara göre; Türkiye’de yolsuzluk düzeyinin artması hem genel bütçe gelirleri hem de vergi gelirleri üzerinde azaltıcı etki meydana getiriyor.
Yolsuzluklardaki 1 puanlık artışın kamu gelirlerinde de yüzde 1’lik bir azalmaya yol açtığı ifade edilen raporda, Türkiye’nin yolsuzluk endeksini Danimarka düzeyine (0,5) çekebilmesi durumunda kamu gelirinde yaklaşık yüzde 6’lık bir artışın mümkün olabileceği kaydedildi. Raporda, “Bu saptamaya göre, 2006’da 171 milyar YTL’nin üzerinde bütçe geliri olan Türkiye, yolsuzluğu azaltarak her yıl kamu gelirini 10,2 milyar YTL’nin üzerinde arttırabilir” denildi.
EN ÇOK ETKİLENEN SİYASİ PARTİLER
Raporda, Türkiye’de yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlara bakıldığında, küresel eğilimler ile benzerlik gösterdiğine işaret edilerek, yolsuzluklardan etkilenme düzeyi 1 ile 5 arasında tanımlandı. Raporda, “1 yolsuzlukluklardan etkilenme olmadığı durum, 5 bütünüyle etkilenmeyi ifade ediyor. Buna göre Türkiye’de kurumlar ve sektörlerde yolsuzluk endişe verici boyutlara ulaştı. Siyasi partiler ve gümrüklerde 4,1 düzeyinde. 2004 ile karşılaştırıldığında sağlık hizmetleri, kamusal kolaylıklar ve orduda yolsuzluk algılama düzeyinde çarpıcı bir artış kaydedilirken özel sektör, medya ve tapu, lisans hizmetlerinde azalma görüldü” denildi.
Küresel düzeyde yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlara bakıldığında 69 ülkenin 45’inde siyasi partilerin ön sırada geldiği ifade edildi. Raporda, yolsuzluğun, gelişmekte olan ülkelerde, mal ve hizmet üretiminde ya da satış sürecinde önemli bir maliyet unsuru olarak ortaya çıktığı belirtilerek, bu unsurun ister istemez belli ölçülerde fiyatlara yansıdığı ve tüketici refahını olumsuz yönde etkilediği kaydedildi.
Raporda, şu görüşlere yer verildi: “Diğer taraftan yolsuzluk, yatırımcı ve şirketler için ekonomik, siyasi ve sosyal belirsizlik ortamı meydana getiren önemli bir unsurdur. Özellikle yatırıma yönelik firma faaliyetlerinde birçok bürokratik ön koşulların varlığı, dağınık yetki ve izin süreçleri yolsuzluğun ekonomiye etkisini arttırmaktadır. Özel yatırım maliyetlerinin artması ülkedeki üretim kapasitesi ve milli gelirdeki büyümeyi kısıtlamaktadır.”
YOLSUZLUK-KAYIT DIŞI
Raporda, hızlı şehirleşmenin toplumdaki oturmuş ilişki ağlarını ve ahlaki, sosyal denetim mekanizmalarını erozyona uğrattığı ifade edilerek, bu ağların zayıflamasının, rüşvet ve yolsuzluğu arttırıcı etki yaptığı savunuldu.
“Yolsuzluk düzeyi ile kayıt dışı ekonomi arasında doğru orantılı ilişki vardır. Bir ülkede kayıt dışılığın artması, yolsuzluk düzeyini yükseltebilmektedir” denilen raporda, kamu ve özel sektörün işbirliği yapmasının önemine değinildi.
Raporda, Türkiye’de yolsuzlukların siyasal yaşam ve iş hayatı üzerine etkisinin dünya ortalamasının üzerinde, 3,3 düzeyinde olduğu belirtilerek, “2005 yılındaki dünya ortalaması siyasal yaşamda 3,1, iş hayatında ise 3 oldu. (Etkilenme düzeyi 1-4 aralığında ölçüldü). Aynı durum yolsuzlukların kişisel ve aile hayatı üzerindeki etkisinde daha belirgin gerçekleşti. Bu alanda dünya ortalaması 2,2 iken Türkiye’de 2005 yılında 3,1 düzeyinde oldu” görüşü aktarıldı.
YOLSUZLUKTAN EN ÇOK ETKİLENEN SEKTÖRLER
Küresel alanda 2004 ve 2005 yıllarında yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlar şöyle:
Kurum ve Sektör 2005 2004
————— ———– ———-
Dini Kurumlar 2,6 2,7
Sivil Toplum Kur. 2,8 2,8
Ordu 2,9 2,9
Tapu-Lisans Hiz. 2,9 3,0
Kamusal kolaylıklar 3,0 3,0
Eğitim sistemi 3,0 3,1
Medya 3,2 3,3
Sağlık Hizm. 3,2 3,3
Gümrükler 3,3 3,3
Özel sektör 3,4 3,4
Vergi idaresi 3,4 3,4
Yargı sistemi 3,5 3,6
Polis 3,6 3,6
Parlamento 3,7 3,7
Siyasi partiler 4,0 4,0
2004 ve 2005 yıllarında çeşitli kurum ve sektörlerdeki yolsuzluk algılama düzeyi ise şöyle gerçekleşti:
Kurum ve Sektör 2005 2004
————— ———– ———–
Dini Kurumlar 3,4 3,3
Sivil Toplum Kur. 3,6 3,5
Ordu 3,3 3,1
Tapu-Lisans Hiz. 3,7 4,1
Kamusal Kolaylıklar 4,0 3,8
Eğitim Sistemi 4,0 3,9
Medya 3,8 4,1
Sağlık Hizm. 4,1 3,8
Gümrükler 4,1 4,1
Özel sektör 4,0 4,2
Vergi İdaresi 4,2 4,1
Yargı sistemi 4,0 4,0
Polis 4,0 3,9
Parlamento 3,9 3,8
Siyasi partiler 4,1 4,0
ÜLKELER
Siyasi partilerin en fazla yolsuzluk kaynağı olduğu ülkeler arasında, yüksek gelirli ülkeler kategorisinde Avusturya, Kanada, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İsrail, İtalya, Japonya, Lüksemburg, Portekiz, Güney Kore, İspanya, İsviçre, İngiltere ve ABD yer aldı.
Bu sıralamada, orta üst gelir grubuna dahil ülkeler kategorisinde, Arjantin, Şili, Kosta Rika, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Meksika, Panama, Polonya, Güney Afrika, Uruguay, Venezüella ve orta alt gelir grubuna dahil ülkeler kategorisinde de Bolivya, Bosna Hersek, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Guatemala, Endonezya, Paraguay, Peru, Filipinler, Romanya, Sırbistan ve Tayland’a yer verildi.
Alt gelir grubuna dahil ülkeler kategorisinde Hindistan ve Nikaragua yer aldı.
TÜRKİYE’DE YOLSUZLUK DÜZEYİNİN GELİŞİMİ
Yolsuzluk Algılamaları Endeksine göre Türkiye’deki yolsuzluk düzeyinin yıllara göre gelişimi şöyle:
Yıllar Yolsuzluk Düzeyi*
—— —————-
2006 3,8
2005 3,5
2004 3,2
2003 3,1
2002 3,2
2001 3,6
2000 3,8
1999 3,6
1998 3,4
1997 3,2
1996 3,5
1995 4,1
1988-1992 4,1
1980-1992 4,9
* Endeks değerinin “0” olması ülkenin tamamen yolsuzluk içinde olduğunu, ”10 “ olması yolsuzluğa rastlanmadığını gösteriyor.
ARIKAN: RAHATSIZ OLDUK
Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) Genel Başkan Yardımcısı ve İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, raporda yer alan değerlendirmesinde, “geniş halk kitlelerinin yolsuzluk olgusunun yaygınlaşmasından” son derece rahatsız olduğunu ifade ederek, şu görüşleri aktardı:
“Bu rahatsızlık devlete olan güveni azaltarak vergiye karşı bir direnç yaratmaktadır. Ülkenin geleceğine ipotek koyan, vatandaşla devletin arasında güvensizlik yaratan, dürüst çalışmayı ve hak aramayı zorlaştıran bu durum düzelmedikçe ne ekonomik ne sosyal kalkınmanın sağlanması mümkün olacaktır. Halkın bin bir güçlükle ödediği, kalkınmaya ve halkın refahına kullanılması gereken vergiler, karanlık, karmaşık ilişkiler yumağında kaybolmaktadır.”
