UKRAYNA’DAN… Gagauz Sempozyumu

Bizi tanıyor musunuz? Ukrayna’da Gagauz Kütür, Dil ve Eğitim Sempozyumu

1-2 Temmuz 2005 tarihleri arasında Ukrayna’nın eski adı ile Hacıbey, yeni adıyle Odesa şehrinde “Gagauz kültürün, dilin ve edebiyatın problemeleri yüzerine” adında Uluslararası Bilim-Pratik sempozyumu gerçekleştirildi. Bu etkinlik Odesa’da bulunan “Birlik” adındaki dernek tarafından gerçekleştirildi ve  Gagauz derneğinin 7’nci yıl dönümü kutlamaları nedeniyle ile ilgiliydi. Katılımcılar arasında Türkiye bilim adamları, TİKA Temsilcisi, Gagauz bilim problemleri üzerine çalışmalar yapan Ukrayna ve Moldova’da oturan Gagauz bilim adamları, Gagauz Yeri Halk Topluşu (Halk Meclisi) Başkan Yardımcısı, Gagauz Yeri Kültür Bakanı, Odesa Belediye Başkanı, Türkoloğlar ve Gagauz okullarından gelen öğretmenler yer aldı.

Bu tür sempozyumun gerekliliği çoktan doğmuş ve bilim adamları bir araya toplama zamanını bekliyordu. Ukrayna’da resmi istatistiklere göre 40 bin Gagauz oturmaktadır. Bu Gagauzlar genellikle toplu halde Odesa vilayetine bağlı Bolgrad ilçesinin Dimitrovka, Aleksandrıvka (Satılık Hacı), Çervonoarmeyskoye (Kubey), Vinogradivka (Kurtçu), Jovtnevo (Karakurt); Reni ilçesinin Kotlovina (Balboka) ve Kiliya ilçesinin Stari Troyani (Eski Troyan), Novosilıvka, Tarutin ilçenin Podgornıy, Krasnaya  köylerinde  oturmaktadırlar. Bu küylerin halk arasında hala Gagauz isimleri kullanılmaktadır.

Burada okullarda eğitim devlet dili olan Ukrayna dilinde yapılmanın yanısıra haftada iki saat azınlıklar için ana dillerinde de yapılmaktadır. Malesef, günümüze kadar Ukrayna’da basılan kitap sayısı çok az ve hepsi de kiril alfabesi esnasında hazırlanmakta. Halbuki Gagauz Yerı’nde (Moldova) 1996 yılından itibaren latin alfabesine geçme kararı alınmış ve günümüze kadar tüm basım latin alfabesinin temelinde ä,к harfleri eklenerek basılmakta. Ukrayna Gagauzlar’ı ise birkaç edebi kitabının dışında Ukrayna’da kitap basmamıştı. Ukrayana hükümeti azınlıkların gelişmesi için onlara daha fazla olanak tanımaya başlayınca okul kitapların hazırlanması gereği doğdu. İşte bu nedenle Gagauzlar’ın sığınağı gibi sayılan “Birlik” derneği ve onun Başkanı Petr Volkov tarafından  bu tür sempozyumu gerçekleştirmeği uygun gördü ve gerçekleştirdi. Kendisine de bu radan teşekkürlerimi bildiriyorum.

İKİ ÖNEMLİ SORU

Sempozyumda iki önemli soru koyuldu-Gagauz dilinin gelişmesi ve Ukrayna sınırlarında yaşayan Gagauzlar’ın latin alfabesine geçme kararı.

Odesa’dakı T.C.Büyükelçiliği’nin Baş Konsolosu sayın Yaşar Pınar açılış konuşmasını yaparken Ukrayna Gagauzlar’ın azınlıkta olduğunu, fakat birlik içerisinde yaşadıklarını ve Ukrayna hükümeti ile bugüne kadar sorun yaşamadıklarını belirtirken , Gagauz Yeri’nde oturan Gagauzlar’dan kopmamaları ve Türk dünyasına daha yakın olmaları açısından latin alfabesine geçmeleri tavsiyesinde bulundu. Gagauzların arasında ilk defa bulunduğunu, fakat kendini kendi evinde gibi rahat hissettiğini belirten TİKA Temsilcisi sayın Kadriye Yımamoglu da aynı düşünceği paylaştı ve Gagauz dilinin gelişmesi ve edebi dile dönüşmesi için TİKA’ nın da desteğini belirtti. Bu sempozyum da TİKA’nın yardımı  ile gerçekleşti. 

Ukrayana Gagauzları’nın eğitim sorunları ilk önce dilin yeterince öğretilmemesine ve okullarda saatlerin az olmasına bağlı olduğunu belirten Birlik derneği Başkanı Petr Volkov okullarda bu konuda büyük görev Gagauz dili eğitimi veren öğretmenlere düştüğünü dile getirdi. Gagauz dilin gelişme sürecini dile getiren Doç.Dr. Stepan Kuroğlo ana dilinde eğitim verirken güzel gagauz dilinde konuşmak için gagauz dilin tarihini Eski Orhun Enisey Yazılarından başlamak gerektiğini ve rus kelimelerin yerine köylerde konuşulan ve edebiyatta kullanılan gagauz kelimelerin kullanılmasını istedi. Ne yazık ki, günümüze kadar gagauz dili derslerinde gagauz dilin tarihi ancak Gagauzlar’ın XIX başlarında Balkanlar’dan Bucağ’a göç etme  döneminden başlamaktadır.Ayı konuyu Gagauz yazarı, “Ana sözü” gazetesinin sahibi Todur Zanet de dile getirdi ve  1901 yılında gagauzları  araştıran V.Moşkov’un  Gagauzlar’ın Türk soyundan geldiklerini ve dillerinin Oğuz Türkçesi olduğunu ve kadim yapıtların Gagauzlar’ın da yapıtları olduğunu katılımcılara bir daha hatırlattı.

Gagauz dilinin kiril alfabesinden latin alfabesine geçmenin yararlarını dile getiren Doç.Dr. Tudora Arnaut şuan Ukrayna Milli Eğitim Bakanlığı tarafından azınlık olan halkların gelişmesi ve ana dillerinde eğitimin yapılması açısından okul kitapların hazırlanması projelerin faaliyette olduğunu ve Odesa filialın bu konuda çalıştığını belirtip bu sempozyumun Gagauz dilin geleceği için çok yönemli rol oynadığını dile getirdi.T.Arnaut şunları dedi: “ biz lääzım karar alalım da geçelim latin grafikasına, zere birincisi, biz uzaklaşкrız Gagauz Yeri Gagauzları’ndan yazarkana kiril alfavitindä hem uzaklaşêrız Türk dünyasi ailesindän, ikincisi ise şindi lääzım geçelim latin grafikasına deeni kiyatlar (kitaplar) üüreniciler için yakışmêr yazılsın iki grafikada da. Onun için bizim büünkü (bugünkü) kararımız diiştilecek bizim uşaklarımızın (çocuklarımızın) geleceyini.”

Sempozyum iki gün devam etti ve burada Kazmalı İgnat, Prof.Dr.Andrey Şabasov, Doç.Yusuf Altın Beşik, Doç.Dr.Stepan Bulgar, Yaroslava Riznikova, Valentina Mileva, Doç.Dr. Taras Gonçaruk, Doç.Dr. İgor Şklyaev, Doç.Dr.Aleksandr Şklyaev, Emanuyıl Kırmızı, Vitaliy Boşkov vd. gibi bilim adamları Gagauz dilin, kültürün  gelişmesi ve korunması için bildiriler sundular.

Sempozyum Gagauz dilinin latin alfabesine geçme , Ukrayna’da gagauz dilinde gazetenin çıkarılması ve Gagauz Yeri o,Otonomisi ile daha sıkı iş birliği içerisinde  Ukrayna Azınlıklar Departamentosu’na başvurma kararını aldı.

Sempozyum bitiminde Gagauz köy halk oyunları ekipleri katılımcılar için konser verdi .

Yazımızın sonunda 6’ncı sınıf okul kitabındakı Ana dilim yazısı ise tamamlamak istiyoruz.

“bizim dilimiz, diil paklıına baktıynan-taa pak, taa temiz başka senselä dillerin arasında. Çok yıl geeri Mihayıl öakır demişti, ani o inanêr, ki Gagauzların kulturası ilerleyecek. Ama kultura ilerlesin deeni, dil herbir fuksiyasında lääzım kullanılsın: lafetmäktä, seslemektä, yazmakta hem okumakta… tä neçin yazıyı kablettiynän, genç yazıcılar, şairler başladılar maasuslu, gözдl, yalpak, şıralı hem zengin dilimizi hertarafça kullanmaa, ilerletmää onu”  (İ.Baboglu, K.Vasilioğlu, N.Baboglu. Gagauz Dili Hem Literatura Okumakları. 6 klas.2001.Ştiinţa).

Sizlere “şen olun, kalın saalıcakla” diye Gagauzça veda ediyorum…. 

______________________
* Doç. Dr.

  

1613830cookie-checkUKRAYNA’DAN… Gagauz Sempozyumu

CEVAP VER

Please enter your comment!
Please enter your name here

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.