AİHM’nin önünde ikinci dünya savaşı döneminde işlenmiş ve suç sınıflamasına giren bir eylemden dolayı Polonya hükümetine karşı açılmış bir dava var. Adı da “Broniowski başvurusu; Polonya [Büyük Daire], No: 31443/96 ”.
Mülkiyet ihlalini içeren bu davayı Rumlar, kendi konuları ile bağdaştırmaya çalışıyorlar.
AİHM, önünde bulunan bir birleriyle ilgili veya benzeşen başvuruların kapsamlı ve topluca halli hedefini taşıyan davaları, bir tane pilot dava ile çözüp, önündeki aşırı sayıdaki başvurulardan kurtulmayı hedefliyor.
AİHM Türkiye aleyhindeki Rum başvuruları için de hali hazırda pilot davalar yolunu göstermişti ve Mal Tazmin Komisyonunun kuruluşu da bu mantıkla gerçekleşmişti.
176 Polonya vatandaşı, 1944-1953 döneminde 80 bin kişiyi mülklerini terk etmeye zorladığı için Polonya aleyhine AİHM’e başvuruda bulundu. Bu başvurulardan bir tanesinde (Broniowski başvurusu), AİHM, Polonya’nın Protokol’ün (mal sahipliliği hakkı) 1. maddesini ihlal ettiğine hükmederek, bu ülkeyi, askıda bulunan ilgili başvuruları çözmek için bir mekanizma oluşturmaya çağırdı. Polonya da 2005 yılında AİHM kararına uyarak bir yasa geçirerek bu mekanizmayı oluşturdu.
Polonya hükümetinin geçirdiği söz konusu yasa, tazminat taleplerinin (iade söz konusu değil) mülkün değerinin % 20’sinin ödenmesiyle sınırlı kalacağını öngörmektedir. AİHM de, geçen hafta yayınladığı ilgili bülteninde Polonya’nın oluşturduğu mekanizmanın Mahkeme’yi tam olarak tatmin ettiğini, bu nedenle de öndeki başvuruları silmeye ve konuyla ilgili yeni başvuru kabul etmemeye karar verdiğini açıkladı.
“Broniowski başvurusu” adı altında AİHM’de açılan mülkiyetin iadesi veya tazminatı ile ilgili dava ve buna karşın AİHM’nin talebi doğrultusunda Polonya hükümetinin aldığı “Mal Tazmin Komisyonu” örneği “Mülkün değerinin % 20’sinin ödenmesiyle tazminatların gerçekleştirilmesini sağlayan yasa”, bu güne kadar AİHM’ye yapılan Rum başvurularını, Arestis davası ve Orams davası da dahil olmak üzere yeni bir sürecin içine sokmaktadır.
Bu kararda asıl olan veya işin özünü oluşturan olgunun, AİHM’in taşınmaz malların tazmini konusunda, ilk değerinin yalnız % 20’sinin ödenmesi tedbirini kabul etmesi olması.
Belli ki AİHM’nin bu kararı, Kıbrıs’taki mülk sorununu da etkileyecek ve bu sorunun kökünden çözülmesine örnek teşkil edecek. Belki de liderlerin gündeminde olan ve “Yönetim ve Güç Paylaşımı” başlığı altındaki “Federal Yapı” konusu bittikten sonra başlamayı düşündükleri “Mülkiyet” konusunda, Rumların mülklerine geri dönüşleri veya mülkün iade edilmesi yerine Türk tezlerinin omurgasını oluşturan tazminat kavramının kabul edilmesini ve yürürlüğe konmasını sağlayacak.
AİHM kararında olduğu gibi, Polonya örneğinde mülkiyetin 1944-1953 yılları arasındaki değeri esas alınırken, Kıbrıs’ta da 1974 yılındaki değerler göz önüne alınarak söz konusu mülkün %20’sinin ödenmesi ile mülkiyet ve mülkiyetin tazminatı konusu çözümlenebilir.
İkinci bir gelişme ise, 1944 yılına kadar geri giderek, günümüzden yaklaşık 64 yıl evvel gerçekleşmiş bir olay hakkında karar vermek yetkisine sahip olan AİHM’ye, Kıbrıs’lı Türklere 1963-1974 yılları arasında Rumlar tarafından yapılan zulmün, uygulanan soykırımın, öldürmek tehdidi ile terk edilmeye zorlanan ve yıkılan 103 köydeki Türk evlerinin, ekilip biçilemeyen binlerce dönüm tarım arazinin, geride bırakılan hatıraların, mezarlıkların ve yitirilen geleceklerin hesabını soracak davaların açılabileceğidir. Milyarlarca Avro’ya ulaşacak olan bu başvuruların yapılmasının ve telaffuz edilecek tazminatların, Rumların 1964-74 yılları arasında yaptıklarının yanlarına kalmayacağını ve adanın tek sahibi olmadıklarını anlamalarına da yardımcı olacağı kesin.
Bu konuda sağlıklı ve emin adımlar atabilmek ve bu kapıyı aralayabilmek için Cumhurbaşkanlığında hemen AİHM işleri ile uğraşacak bir Hukuk Ekibi kurmakta büyük fayda olacaktır.
_______________
Prof. Dr. Ata ATUN
http://www.ataatun.com
