Banksy İngiltere’de bir sanat fenomeniymiş meğerse.
Kızımın hatırı için, kimliğini özenle gizli tutan bu grafiti artistinin Bristol Müzesi’ndeki sergisine gitmek üzere Londra’dan yola çıktığımızda müzede çok uzun bir kuyruğun bizi beklediğini önceden tahmin ediyorduk. Müzeye ulaştığımızda, müzenin önündeki insan kalabalığını görünce ilk tepkimiz güneş altında saatlerce pişeceğimize yanmak olmakla birlikte, aynı zamanda gerçek bir popüler sanat olayı ile karşı karşıya olduğumuzu da kavramış oluyorduk. Müze görevlisine göre serginin açık olduğu bir ay boyunca günde gelenlerin sayısı genelinde müzeyi bir yılda ziyaret edenlerden daha çokmuş. Biz de dört saat sırada bekledik müze kapılarından içeriye girebilmek için.
Bansky, şehir duvarlarına çizdiği resimlerinde sosyal, siyasi ve moral konulardaki alaycı ve müstehzi yaklaşımıyla tanınıyor. Sergideki resimlerinde ve müzenin demirbaş parçalarına yaptığı muzipçe eklemelerindeki esprili yaklaşımı karşısında ister istemez gülümsüyor insan. Tuvallerinin birinde kasklarıyla ve tam teçhizatlı kıyafetleriyle çevik kuvvet polislerini resimlemiş, ancak cop yerine ellerinde çiçek buketleri taşıyan polisler kırlarda baharı kucaklarcasına zıplaya zıplaya koşuyorlar. Bir diğer resminde, İngilizlerin ‘Pazartesilerden nefret ediyorum’ sözünü yoksul 3. Dünya çocuklarının atletlerine basılı olarak gösteriyor. Banksy’nin gönlünün ezilen ve sömürülen insanlardan yana olduğu görülüyor, lakin İngiliz çalışanlarının rahata düşkünlüklerini iğneleme fırsatını da kaçırmıyor.
İngiliz parlamentosunu tüm haşmetiyle görüntülediği resimde ise herkes maymun. Sadece vekiller değil, balkonlardaki seyirciler de maymun. Sanırım o maymunları parlamentoya seçenlerin de maymundan farklı olmadıklarını varsaymak için maymundan daha yüksek bir IQ gerekmiyor. Parlamentoyla olduğu bunun da ötesinde toplumun bütünüyle de dalga geçiyor Banksy. Popülaritesinin sırrı herhalde güncel olaylar karşısında sergilediği bu eleştirel reflekslerden kaynaklanıyor.
Benim en çok dikkatimi çeken geniş boyutlu bir başka resim oldu. Tuvalde, beyaz bir duvara büyük harflerle ‘Bütün ülkelerin işçileri birleşiniz!’ sloganı yazılmış, altında da kapüşon ceketli tipik anti-kapitalist, ya da çevreci bir gencin diz çökmüş resmi var: elinde fırça, yazmayı bitirdiği sloganı ünlem işareti ile noktalarken. Bir vakitler birçok sol yayına alt başlık olarak seçilen Komünist Manifestosu’nun bu ünlü çağrısını Bristol Müzesinde de olsa hatırlattığı için ısındım bir an Banksy’ye.
Ama Banksy bu… Resimlerinde hiçbir şey ilk göründüğü gibi değil. Kapüşonlu gencin biraz ötesinde, sarı renkli yeleğiyle bir belediye temizlik görevlisini çağrıştıran bir işçinin resmi var; bir elinde kireç kovası diğerinde uzun kulplu bir badana fırçası. Yüzünde ya bir tebessüm, ya da belki pişkince sırıtıyor.
Banksy’nin resimde sergilediği sahne yabancı olmadığımız bir olguyu betimliyor. Toplumda egemen olan ideoloji egemen sınıfın ideolojisidir.
Kapitalizmin krizine rağmen ideolojisinin dayanıklılığına bu aralar bir kez daha şahit oluyoruz. Finans, otomotiv ve diğer bazı sektörleri iflastan kurtarmak için İngiliz hükümetinin hazineyi ve ülke mali kaynaklarını talan ederek büyük miktarda paraları bu özel şirketlere akıtmasının toplumda yarattığı tepkiye karşın, ideolojik bir sistem olarak kapitalizm şaşılacak derecede hafif yaralarla atlatmış görülüyor bu son krizini. Kitlesel bir toplumsal ya da siyasi hareketin yükselmediği bir ortamda egemen ideoloji tüm gücünü korumaya devam ediyor.
İngiltere’de ‘anti-establishment,’ yani düzen karşıtı olarak tanımlanman yeni kuşak aydın ve sanatçıların toplumsal ve siyasal bakış açılarını ve eleştirilerinin sınırlarını bu siyasal istikrar ortamın çizdiğini, ya da en azından etkilediğini düşünüyorum..
Politik, sosyal ve ahlaki mesajlarını esprili ve incelikle sunduğu için Banksy’nin sergideki resimlerini sevdim, kızım da sevdi, ancak birçok resmindeki alaycılığın genel bir karamsarlığı bazen yansıttığını, bazen ise örttüğünü sanıyorum.
Dario Navaro
Londra 31.8.2009
